Người ta cho rằng ngày nay truyền thông phát triển, nên nhiều gương xấu của người Việt mới bị bóc mẽ trên báo đài, mạng xã hội, chứ ngày xưa cũng chẳng thiếu. Nhưng với vốn hiểu biết hẹp hòi, tôi chỉ so sánh từ trong nhà, ra chợ nhỏ, trên đường lớn của ta ngày nay, đã có nhiều chuyện khác xưa rồi.

Thời tôi còn trẻ, trong xã hội cũng có những người máu nóng che mất trí khôn khi tham gia giao thông trên đường nhưng đàn bà con gái, người già trẻ nhỏ vẫn được nhường đôi ba phần.

Giờ đây, chỉ vì tranh chấp khi tắc đường, đàn ông trai tráng nhổ thẳng vào mặt phụ nữ, đẩy ngã người mang bầu, chửi người già hơn hát hay mặc dù chỉ bằng tuổi con cháu các cụ.

Ngày xưa khi thực phẩm còn phải lấy theo tem phiếu, ông tôi vẫn xếp hàng từ 4h sáng để nhận đồ.

Ngày nay đồ ăn thừa mứa, cũng chẳng phải đói khát gì nhưng người ta chen nhau mua, chen nhau cướp.

Bà tôi kể chuyện ngày xưa người ta thưa gửi, dạ vâng, hành lễ từ xa và kính cẩn như thế nào. Ngày nay, cả đám trẻ lẫn người trưởng thành đều thích ăn to nói lớn, văng từ không hay này tới chữ xấu xí nọ nơi công cộng.

Ngày xưa, người ta e thẹn chẳng dám khoe cả cái bắp chân của mình trước mặt người khác, thì nay người ta ngang nhiên đi tiểu tiện trong thang máy như chốn không người.

Từ những điều nhỏ nhặt đó nó phóng to ra ở những tệ nạn lớn khác, chắc chắn ảnh hưởng tới phẩm chất và năng lực quốc gia. Bởi đó đều là tự tư tự lợi, là nghĩ đến lợi ích, cảm giác của mình chứ không cần quan tâm tới cái chung, cái đại nghĩa vì người khác, vì cộng đồng.

Từ người kinh doanh thì chặt chém, lừa đảo, luồn lách chạy cửa sau. Người nông dân “gia tăng năng suất” bằng hóa chất, thuốc tăng trọng, tăng trưởng độc hại. Người chăn nuôi vứt lợn chết, vịt gà chết vì dịch xuống sông ngòi.

Các tập đoàn lớn hủy hoại môi trường vì tối đa hóa lợi nhuận. Người có chức quyền thì tham ô, đục khoét, lạm dụng quyền lực làm bừa, làm bậy… Cứ thế, chúng ta có một xã hội tự tư tự lợi mà phần lớn người ta cho rằng mạnh về tiền, về danh là kẻ mạnh thật sự.

“Nước mất là do rất nhiều tệ, tội nhiều không kể hết, nhưng trong đó có bốn cái tội lớn. Một là ngoại giao hẹp hòi; hai là nội trị hủ bại; ba là dân trí bế tắc; bốn là vua tôi trên dưới tự tư tự lợi.

Vua tôi tự tư tự lợi nên không biết có dân có nước; dân cũng tự tư tự lợi nên cũng không nghĩ gì đến nước đến vua. Ngoại giao nội trị dân trí sở dĩ đồi bại như vậy cũng là do trên dưới đều tự tư tự lợi mà ra cả. Cuối cùng nước bị mất vua bị tù, thần dân đều trở nên giống người mất nước đê tiện. Cái nọc độc tự tư tự lợi nguy hại biết là dường nào” – (Trích: Việt Nam quốc sử khảo, Phan Bội Châu, 1908).

Cái họa mất nước của người Việt lúc nào cũng treo lơ lửng trên đầu từ hàng nghìn năm hình thành nên nước Việt. Muốn tự tin và ngạo nghễ thì nước phải mạnh, mạnh ở đây đâu phải chỉ ở tiềm lực kinh tế riêng của mỗi một người, mà là cái mạnh chung của quốc gia.

Muốn quốc gia mạnh, thì từng người sao có thể chỉ vì cái lợi của mình mà chiếm đoạt lợi ích chung của cộng đồng.

Ai cũng lo kiếm lợi cho mình, thì cái lợi nó chạy từ người này sang người khác, nhà này sang nhà khác mà thôi. Nước vẫn nghèo, vẫn hèn, vẫn có hàng lớp người đi xuất khẩu lao động, làm thuê làm mướn cho người ta, vẫn có tấm hộ chiếu xếp hạng 90/107 trên thế giới (Hãng tư vấn đầu tư và định cư Henley & Partners có trụ sở ở London công bố ngày 1/10). Như thế, cái lợi riêng đã bóp chết cái lợi chung.

Từ cái lợi riêng, người ta sẽ thoái thác trách nhiệm riêng, khi ấy thì trách nhiệm chung cũng nào còn được tôn trọng.

Từ cái tự tư tự lợi ấy không sớm thì muộn sẽ dẫn tới dân trí bế tắc (khi người làm giáo dục cũng vì lợi riêng), rồi nội trị hủ bại (khi người có quyền sẽ lạm dụng quyền để tư lợi), sau đó sẽ là ngoại giao hẹp hòi (khi ngoại giao là đòi hỏi đặt quyền lợi của đất nước lên trên hết thảy). Từ đó, vận mệnh quốc gia chẳng phải sẽ rất đáng lo hay sao.

Người Việt quay về với văn hóa truyền thống, biết đặt Nhân Nghĩa lên trên vị kỷ, vị tư (chỉ vì bản thân mình), thì mới có thể tự hào khi nói đến dân tộc mình, nước mình được.

Đừng mãi tự hào rằng chúng tôi đã chiến thắng bao cuộc chiến oanh liệt, mà lại thua chính cuộc chiến gìn giữ nhân cách, gia phong và quốc hồn.

Ích kỷ – Cái gốc của nhiều tính xấu

Con người ta có biết bao nhiêu tính xấu, nhưng ngẫm cho kỹ thì hình như rất nhiều tính xấu của con người đều từ một cái gốc mà ra. Đó là tính ích kỷ.

Theo định nghĩa trong từ điển tiếng Việt, ích kỷ là “chỉ biết, chỉ vì lợi cho riêng mình mà không biết đến người khác”.

Tham lam cũng bắt nguồn từ sự ích kỷ, muốn vơ hết về mình. Lật lọng, tráo trở cũng bắt nguồn từ ích kỷ, vì nhằm đến cái có lợi cho riêng mình. Tự phụ, gia trưởng, độc đoán, háo danh, hiếu thắng lúc nào cũng (muốn) cho mình là nhất, coi thường người khác, chẳng qua cũng là chỉ biết có mỗi mình.

Xã hội càng hiện đại, pháo đài gia đình càng dễ bị phá vỡ, tỷ lệ ly hôn càng cao, vì sao? Vì sao con người ta ích kỷ hơn, nghĩ đến cá nhân mình nhiều hơn. Chỉ tội cho những đứa trẻ sống trong sự thiếu thốn tình cảm và những ám ảnh tinh thần đến suốt cuộc đời.

Tỷ lệ người bị chết và thương vong trong tai nạn giao thông mỗi năm hiện nay còn nhiều hơn tỷ lệ người đã thiệt mạng mỗi năm trong hai cuộc chiến tranh mà chúng ta đã trải qua. Nếu những người tham gia giao thông có ý thức tự bảo vệ tính mạng của mình và cả của người khác thì điều đó đâu có xảy ra.

Nếu bớt đi được những ham muốn bệnh hoạn cá nhân (cũng là do ích kỷ) như cờ bạc, nghiện hút, lăng nhăng thì cuộc sống con người bình yên biết bao nhiêu.

Sự nguy hiểm của ích kỷ không chỉ dừng lại ở đó.

Khi biến thái thành tệ nạn tham nhũng, ích kỷ ảnh hưởng đến cả xã hội. Khi một số kẻ lợi dụng quyền hành để tham nhũng, họ không chỉ vô trách nhiệm với cộng đồng mà còn gây mất lòng tin của dân.

Sự ích kỷ, nếu hiểu rộng ra như những toan tính riêng vì quyền lợi của một số ít, một nhóm nhỏ mà quên đi lợi ích của xã hội loài người nói chung, thì còn khủng khiếp hơn. Nó dẫn đến nạn phân biệt chủng tộc, nội chiến, xung đột tôn giáo, chiến tranh, khủng bố… khiến bao dân thường vô tội thiệt mạng.

Có lẽ còn rất nhiều chuyện về tính ích kỷ nhưng chỉ cần điểm qua như vậy, tôi đã không ngần ngại mà nói rằng:

Nếu được quyền vứt đi một tính xấu của con người, tôi sẽ vứt tính ích kỷ.

Chỉ cần mỗi người bớt đi một chút ích kỷ thôi, cuộc đời này sẽ đẹp hơn rất nhiều.