THẬP GIÁ: TÌNH YÊU CỨU ĐỘ

“Như ông Môsê đã giương cao con rắn trong sa mạc, Con Người cũng sẽ phải được giương cao như vậy, để ai tin vào Ngài thì được sống muôn đời” (Ga 3:14-15)

Lời Chúa Giêsu trên đây trong cuộc đối thoại giữa Ngài và Nicôđêmô, một người Pharisêu, được thánh Gioan kể lại, là một trong những lời mặc khải sâu sắc nhất về ý nghĩa của Thập giá, kết nối một sự kiện lịch sử trong Cựu Ước với mầu nhiệm cứu độ của Tân Ước. Lời này của Chúa Kitô mời gọi chúng ta chiêm ngắm Thập giá không chỉ như một biểu tượng của đau khổ, mà còn là đỉnh cao của tình yêu Thiên Chúa, là ơn cứu độ dẫn vào sự sống muôn đời được ban tặng cho nhân loại.

Rắn Độc và Rắn Đồng trong Cựu Ước

Câu chuyện trong Cựu Ước mô tả dân Israel gánh chịu bao gian nan trong cuộc hành trình nơi sa mạc. Sự thiếu kiên nhẫn, mệt mỏi và than phiền đã khiến họ phạm tội, kêu trách Thiên Chúa và ông Môsê: “Tại sao lại đưa chúng tôi ra khỏi đất Ai Cập, để chúng tôi chết trong sa mạc, một nơi chẳng có bánh ăn, chẳng có nước uống?” (Ds 21:5). Lời than phiền này không chỉ là sự bất mãn với hoàn cảnh, mà còn là sự thiếu lòng tin vào Thiên Chúa, Đấng đã giải thoát họ khỏi ách nô lệ Ai Cập. Hậu quả là rắn độc đến cắn họ, khiến nhiều người phải chết: “Bấy giờ Chúa cho rắn độc đến hại dân. Chúng cắn họ, khiến nhiều người Israel phải chết” (Ds 21:6).

Hình ảnh con rắn là biểu tượng của sự dữ, của tội lỗi và sự chết, từ khi Ađam và Evà bất tuân trong Vườn Địa Đàng. Bị rắn cắn, dân Israel nhận ra tội lỗi của mình và đến cầu xin ông Môsê: “Chúng tôi đã phạm tội, vì đã kêu trách Chúa và kêu trách ông. Xin ông khẩn cầu Chúa để Ngài xua đuổi rắn xa chúng tôi” (Ds 21:7). Lòng thương xót của Thiên Chúa đã đáp lại lời cầu xin đó. Ngài không hủy diệt họ, nhưng ban cho họ một phương thế cứu chữa kỳ lạ: “Ngươi hãy làm một con rắn bằng đồng và treo lên một cây cột. Tất cả những ai bị rắn cắn mà nhìn lên con rắn đó, sẽ được sống” (Ds 21:8).

Con rắn đồng được giương lên không phải để thờ lạy, mà để nhắc nhở dân chúng về hậu quả của tội lỗi. Điều quan trọng là hành động nhìn lên con rắn đồng đòi hỏi một thái độ tin tưởng và vâng phục tuyệt đối. Họ phải nhìn lên, vượt qua nỗi đau và sự sợ hãi của vết cắn, để đặt trọn niềm tin vào lời hứa của Thiên Chúa. Và quả thực, “Hễ ai bị rắn cắn mà nhìn lên con rắn đồng, thì được sống” (Ds 21:9).

Thánh Augustinô đã giải thích việc này một cách sâu sắc: “Rắn cắn nghĩa là gì? Là tội lỗi, gây ra cái chết của xác thịt. Con rắn treo lên nghĩa là gì? Là cái chết của Chúa trên thập tự giá. Vết cắn của con rắn gây chết người, còn cái chết của Chúa Kitô ban sự sống... Chẳng phải Chúa Kitô là sự sống sao? Vậy mà Chúa Kitô đã bị treo trên thập tự giá, đã chịu chết. Nhưng trong cái chết của Chúa Kitô, sự chết đã bị giết chết. Sự sống vốn đã bị giết chết nay giết chết sự chết; sự sống viên mãn đã nuốt chửng sự chết; sự chết đã bị hút hết sức mạnh của nó nơi thân xác của Chúa Kitô…Hỡi sự chết, chiến thắng của ngươi ở đâu? Hỡi sự chết, nọc độc của ngươi ở đâu?” ^[1]. Bị rắn độc cắn là hình ảnh của con người sa ngã vào tội lỗi. Nhưng giống như con rắn đồng không có độc, Chúa Giêsu, Đấng vô tội, đã tự nguyện mang lấy “thân xác tội lỗi” của phàm nhân để chịu chết, chịu lấy nọc độc của tội lỗi thay cho chúng ta: “Điều mà Lề Luật không thể làm được, vì bị tính xác thịt làm cho ra suy yếu, thì Thiên Chúa đã làm: khi sai chính Con mình đến mang thân xác giống như thân xác tội lỗi chúng ta để đền tội chúng ta, Thiên Chúa đã lên án tội trong thân xác Con mình” (Rm 8: 3).

Thập Giá của Chúa Kitô, Rắn Đồng Mới

Điều này dẫn chúng ta đến mầu nhiệm Thập giá. Thánh Phaolô đã vẽ nên một bức tranh tuyệt vời về sự hạ mình của Chúa Giêsu. Người vốn dĩ là Thiên Chúa, nhưng không cố giữ lấy địa vị ngang hàng với Thiên Chúa. Thay vào đó, Ngài “đã hoàn toàn trút bỏ vinh quang, mặc lấy thân nô lệ, trở nên giống phàm nhân” (Pl 2:7). Hành động “trút bỏ vinh quang – kénosis – tự hủy mình ra không - của Ngài không phải là sự mất mát, nhưng là một sự tự nguyện hạ mình đến tột cùng vì tình yêu. Tình yêu đó đã dẫn Ngài đến sự vâng phục tuyệt đối, “vâng lời cho đến nỗi bằng lòng chịu chết, chết trên cây thập tự” (Pl 2:8).

Thập giá, vốn là biểu tượng của nhục nhã và nguyền rủa, đã trở thành nơi vinh quang Thiên Chúa tỏa rạng. Thánh Phaolô giải thích rằng chính vì sự vâng phục và hạ mình này, Thiên Chúa Cha đã “siêu tôn Ngài và tặng ban danh hiệu trổi vượt trên muôn ngàn danh hiệu” (Pl 2:9). Danh thánh của Chúa Giêsu, Đấng “đã hoàn toàn trút bỏ vinh quang, mặc lấy thân nô lệ, trở nên giống phàm nhân, sống như người trần thế” (Pl 2:7) trở thành danh hiệu cao cả nhất, khiến mọi thụ tạo “cả trên trời dưới đất và trong nơi âm phủ, muôn vật phải bái quỳ” (Pl 2:10).

Như vậy, cái chết của Chúa Giêsu trên Thập giá không chỉ là cái chết của một người công chính, mà là đỉnh cao của tình yêu Thiên Chúa. Chúa Giêsu đã mặc khải trọn vẹn mầu nhiệm này: “Thiên Chúa yêu thế gian đến nỗi đã ban Con Một, để ai tin vào Con của Người thì khỏi phải chết, nhưng được sống muôn đời” (Ga 3:16). Những lời như thế này “đưa chúng ta đến với một yếu tố chỉ Kitô giáo mới thực sự có”, như lời Đức Bênêđictô XVI đã nói: “thành tố cốt yếu của Thiên Chúa là tình yêu và do đó, mọi hoạt động của Thiên Chúa đều sinh ra từ tình yêu và thấm đẫm tình yêu: mọi điều Thiên Chúa làm, Ngài đều làm vì tình yêu và với tình yêu, ngay cả khi chúng ta không phải lúc nào cũng có thể hiểu ngay rằng đây là tình yêu, tình yêu đích thực” ^[2]. Thập giá là bằng chứng hữu hình và tối cao của tình yêu đó.

Thiên Chúa không sai Con của Ngài đến để lên án thế gian, mà để cứu độ. Đây là một điều cực kỳ quan trọng. Thập giá không phải là một hình phạt, mà là một phương thế cứu độ. Trên Thập giá đó Chúa Kitô để cho “máu cùng nước chảy ra” từ cạnh sườn Ngài (Ga 19:34) để tưới mát những hoang mạc khô cằn không sự sống trong lòng dạ con người, xua tan những bóng tối ẩn khuất nơi đó, đem lại cho họ khả năng   “nhìn lên Đấng họ đã đâm thâu” (Ga 19:37). Đức Phanxicô đã nhiều lần nhấn mạnh điều này: “Kể từ khi Chúa Giêsu mang trên mình những vết thương của nhân loại và cả cái chết, tình yêu của Thiên Chúa đã tưới mát những sa mạc của chúng ta, đã soi sáng bóng tối của chúng ta” ^[3].

Nhìn lên Thập giá là hành động của đức tin giúp chúng ta nhận ra sự tàn phá của tội lỗi và tình yêu vô biên của Thiên Chúa. Chỉ bằng cách nhìn lên Chúa Giêsu chịu đóng đinh, chúng ta mới tìm thấy sự tha thứ và chữa lành.

Rắn đồng và Thập giá

Rắn đồng của Môsê và Thập giá của Chúa Giêsu là biểu tượng của quyền năng cứu sống. Dân Israel bị rắn độc cắn; nọc độc của rắn là biểu tượng của tội lỗi. Giống như vậy, nhân loại bị nọc độc của tội lỗi và sự chết cắn vào. Con rắn đồng được giương cao là hình ảnh của phương thuốc cứu chữa. Chúa Giêsu được giương cao trên Thập giá đã biến đổi lời chúc dữ của sự chết thành lời chúc lành cứu độ: “Chúa Giêsu, Con Thiên Chúa, cũng đã chịu chết vì chết là đặc điểm của thân phận nhân loại. Nhưng chính Ngài, tuy run sợ khi đối diện với sự chế , đã đảm nhận nó trong một hành vi suy phục thánh ý Cha Ngài cách trọn vẹn và tự nguyện. Sự vâng phục của Chúa Giêsu đã biến đổi lời chúc dữ của sự chết thành lời chúc lành” (GLHTCG, số 1009). 

Tuy nhiên, câu chuyện chưa dừng lại ở đó. Chúa Giêsu không chỉ được giương cao trên Thập giá, mà còn được giương cao khi Ngài “chỗi dậy từ cõi chết” và “lên trời”. Sự giương cao trên Thập giá là con đường dẫn đến sự giương cao trong vinh quang: “Không ai đã lên trời, ngoại trừ Con Người, Đấng từ trời xuống” (Ga 3:13).

Thập giá không còn là biểu tượng của cái chết, nhưng là khởi điểm của sự sống mới. Ai tin vào Chúa Giêsu, Đấng đã được giương cao, sẽ không phải chết, nhưng được sống muôn đời: “Như ông Môsê đã giương cao con rắn trong sa mạc, Con Người cũng sẽ phải được giương cao như vậy, để ai tin vào Ngài thì được sống muôn đời” (Ga 3:14-15). Đức tin đó không chỉ là sự chấp nhận của lý trí, mà là một sự gắn bó trọn vẹn với Chúa Kitô. Đó là một sự hoán cải, một sự thay đổi cuộc sống tận gốc rễ, từ bỏ con đường của tội lỗi để bắt đầu bước đi trên con đường dẫn đến sự sống vĩnh cửu: “Do sự chết, linh hồn bị tách biệt khỏi thân xác, nhưng khi phục sinh, Thiên Chúa sẽ trả lại sự sống bất hoại cho thân xác đã được biến đổi của chúng ta, Ngài lại kết hợp nó với linh hồn chúng ta. Cũng như Chúa Kitô đã phục sinh và sống muôn đời, tất cả chúng ta sẽ sống lại trong ngày sau hết” (GLHTCG, số 1016).

Rắn Độc và Thập Giá trong Đời Sống Kitô Hữu

Ngày nay, chúng ta vẫn sống trong một thế giới đầy dẫy “rắn độc” tội lỗi: tham lam, thù hận, dối trá, bất công, vô cảm...Lời Chúa mời gọi chúng ta hãy nhìn lên Thập giá, *khiêm tốn thừa nhận, như dân Israel, rằng chúng ta đã bị “rắn độc cắn” và nhiễm nọc độc của tội lỗi, *nhận ra và tin rằng Thập giá là bằng chứng cao nhất của tình yêu Thiên Chúa dành cho chúng ta “đến nỗi bằng lòng chịu chết, chết trên cây thập tự” (Pl 2:8) để cứu chuộc chúng ta, *đặt trọn niềm tín thác vào Chúa Giêsu, và sống một cuộc đời vâng phục ý Chúa, vì: “Ai tin vào Ngài thì được sống muôn đời” (Ga 3:15). 

Sự sống vĩnh cửu này là hồng ân của Thiên Chúa, không phải phần thưởng cho công sức riêng. Chúng ta đón nhận hồng ân này bằng đức tin và tình yêu, theo gương Chúa Kitô, Đấng vẫn chịu khổ nạn trong những người đang đau khổ, như Thánh Giáo Hoàng Gioan Phaolô II suy ngẫm: “Khi chiêm ngắm Chúa Kitô chịu chết trên Thánh Giá, tâm trí chúng ta hướng về vô số bất công và đau khổ kéo dài cuộc khổ nạn của Ngài trên khắp thế giới. Tôi nghĩ đến những nơi con người bị sỉ nhục và hạ nhục, bị chà đạp và bóc lột. Trong mỗi con người đang đau khổ vì hận thù và bạo lực, hoặc bị ích kỷ và thờ ơ ruồng bỏ, Chúa Kitô vẫn tiếp tục chịu đau khổ và chịu chết. Trên khuôn mặt của những người đã "bị cuộc sống đánh bại", hiện lên những nét mặt của Chúa Kitô hấp hối trên Thánh Giá. Ave, Crux, spes unica! Kính chào Thánh Giá, niềm hy vọng duy nhất! Hôm nay cũng vậy, từ Thánh Giá, hy vọng lại nảy sinh cho tất cả mọi người” ^[4]. mục lục

Chú thích:

[1] Tractate 12, John 3: 6-21, số 11 https://www.newadvent.org/fathers/1701012.htm

[2] Buổi tiếp kiến chung tại Hội trường Phaolô VI, thứ Tư, 9 tháng 8 năm 2006 https://www.vatican.va/content/benedict xvi/en/audiences/2006/documents/hf_ben-xvi_aud_20060809.html

[3] Buổi tiếp kiến chung, 31 tháng 3 năm 2021 https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2021-03/pope-at-audience-the-cross-of-christ-like-a-beacon-of-hope.html

[4] Bài giảng thứ Sáu Tuần Thánh, 10 tháng 4 năm 1998 https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/speeches/1998/april/documents/hf_jp-ii_spe_10041998_via-crucis.html