Anh minh họa : Tổng thống Liên bang Xô viết Mikhail Gorbachev, xem giờ trước bài diễn văn từ chức ngày 25/12/1991 tại điện Kremlin, Matxcơva, Nga, đánh dấu chấm dứt hơn 74 năm lịch sử Liên Xô. AP - Liu Heung Shing

Cách đây đúng 30 năm, ngày 25/12/1991, tổng thống Mikhail Gorbachov từ chức, đánh dấu sự sụp đổ của Liên bang Xô viết, kéo theo những hậu quả to lớn về địa chính trị. Cùng với sự chấm dứt chiến tranh lạnh là sự hình thành một trật tự thế giới mới, mà trong đó Hoa Kỳ chiếm thế thượng phong. 

Thật ra việc ông Gorbachov từ chức chỉ là chính thức hóa sự cáo chung của Liên Xô, vì ngay từ ngày 08/12/1991, tổng thống các nước Nga, Belarus và Ukraina đã tuyên bố giải thể Liên bang Xô viết và thành lập Cộng đồng các Quốc gia Độc lập. Đến ngày 21/12, 11 nước Cộng hòa khác gia nhập cộng đồng này và như vậy Liên Xô không còn tồn tại nữa.

Hậu quả đầu tiên là các nước Cộng hòa thuộc Liên Xô đã giành độc lập, thoát khỏi sự kiểm soát của Nga, nhưng nhiều nước đã bị kéo vào các cuộc xung đột đẫm máu, đặc biệt là ở vùng Kavkaz và Trung Á. Riêng cuộc xung đột ở vùng Thượng Karabakh giữa Armenia và Azerbaijan bắt đầu từ năm 1991 cho đến nay vẫn chưa hoàn toàn chấm dứt và đã bùng lên trở lại cách đây một năm. Trong toàn bộ các nước Cộng hòa thuộc Liên Xô cũ, quá trình chuyển tiếp sang hệ thống tư bản chủ nghĩa đã đẩy hàng chục triệu người vào cảnh nghèo khó, và chỉ làm giàu cho một thiểu số rất nhỏ.

Hậu quả thứ hai là không còn sự trợ giúp của Liên Xô cho các quốc gia hoặc các chế độ vẫn sống nhờ vào Matxcơva, trong đó có chế độ Fidel Castro ở Cuba. Tại Afghanistan, chế độ Cộng Sản do Matxcơva dựng lên chỉ tồn tại được một năm sau khi Liên Xô tan rã, vì năm 1992, lực lượng Mudjahidine đã chiếm chính quyền Kabul. 

Nhưng hậu quả lớn nhất của việc Liên Xô sụp đổ, đó là chấm dứt chiến tranh lạnh và thế lưỡng cực vẫn tồn tại trong các quan hệ quốc tế kể từ năm 1945, tức là kể từ sau Thế chiến thứ hai. Hoa Kỳ trở thành « sen đầm » của thế giới và lao vào một cuộc chiến mới để chống khủng bố Hồi Giáo cực đoan. Tuy nhiên, trong 30 năm qua, Trung Quốc đã vươn trở thành một trong những cường quốc hàng đầu thế giới và đang cùng với nước Nga của tổng thống Putin tìm cách phá vỡ trật tự thế giới đơn cực mà trong đó Hoa Kỳ đang mất dần thế thượng phong.