Người Zo’é có kiểu làm đẹp vô cùng kỳ quái và đau đớn. Họ luôn đeo một vật dài xuyên qua môi như một món đồ trang sức. Để làm được như vậy, trong những lần đi săn khỉ nhện, họ ăn thịt rồi chọn ra phần xương ống chân sắc, nhọn, dài thẳng rồi dùng nó để làm dụng cụ xuyên qua môi.
Việc sử dụng những chiếc khuyên môi để làm đồ trang sức là niềm tự hào của người Zo’é. Thậm chí, kiểu làm đẹp này còn được tổ chức hoành tráng dưới dạng nghi lễ.
Nghi lễ xỏ khuyên môi được tiến hành cho cả nam và nữ, khi bé gái lên 7 tuổi và bé trai lên 9 tuổi. Chiếc khuyên được làm từ xương khỉ có tên gọi là “ m’berpots”. Kích thước chiếc khuyên xương sẽ được thay đổi khi những đứa trẻ lớn lên, trưởng thành và lập gia đình.
Không chỉ xuyên xương khỉ qua môi làm duyên, người Zo’é rất thích trang điểm bằng cách bôi khắp người màu đỏ của quả annatto và bôi vẽ lên mặt những hình vẽ khác nhau.
Theo họ, đó là một trong những cách để thu hút ánh nhìn của đối phương. Để ấn tượng hơn, người phụ nữ Zo’é đội trên đầu chiếc mũ làm từ phần lông yếm của những con kền kền.
Theo cư dân Zo’él, quả annatto sẽ đem đến cho họ làn da màu đỏ "quyến rũ".
Bên cạnh nghi lễ xỏ khuyên, Seh’py còn là lễ hội tập thể lớn nhất của người Zo’é, đánh dấu những sự kiện quan trọng như sinh - tử, những bé gái có kinh nguyệt lần đầu và nghi thức săn lợn rừng đánh dấu sự trưởng thành của nam thanh niên trong bộ tộc.
Phụ nữ Zo’é thường địu con mình bằng những chiếc địu được làm từ bông.
Trong ngày này, người Zo’é quây quần bên nhau uống rượu làm từ bất kỳ loại củ được mùa nhất trong thời điểm đó. Đàn ông Zo’é mặc những chiếc váy làm từ sợi dài được gọi là “sy’pi” và cùng với người phụ nữ ca hát, nhảy múa suốt đêm. Lúc bình minh là lúc lễ hội kết thúc và những người đàn ông sẽ móc họng để nôn hết chỗ rượu đã uống.
Người Zo’é sống trong những ngôi nhà tranh hình chữ nhật lớn. Các gia đình sống chung, ngủ chung với nhau trên những chiếc võng treo từ xà nhà. Cộng đồng người Zo’é được bao quanh bởi khu rừng rộng lớn, đầy ắp sắn, chuối, ớt và nhiều loại rau quả khác nên họ không bao giờ phải lo lắng về chuyện thiếu lương thực.
Họ còn trồng bông để làm đồ trang sức, làm võng, buộc vào đầu mũi tên hoặc dệt thành những chiếc địu trẻ sơ sinh.
Người Zo’é duy trì hôn nhân theo chế độ đa thê, cả nam giới và nữ giới đều có thể kết hôn nhiều lần với nhiều người khác nhau. Xã hội người Zo’é hoàn toàn bình đẳng, tức là không hề có người lãnh đạo mặc dù ý kiến và sức mạnh của người đàn ông vẫn được coi trọng hơn.
Đàn ông Zo’é là những thợ săn vô cùng lành nghề. Họ thường đi săn riêng lẻ và chỉ đi săn tập thể vào những thời điểm nhất định trong năm. Vũ khí họ sử dụng là những mũi tên peccaries, cây lao và timbo - một loại độc cực mạnh làm từ nhựa của cây nho.
Năm 1987, bộ tộc Zo’é mới được Chính phủ Brazil thừa nhận, tuy nhiên, với số lượng ít và sống biệt lập đã nhiều năm, họ rất dễ bị tổn thương và khó thích nghi với cuộc sống hiện đại. Sự xâm phạm lãnh thổ, lấn chiếm đất đai, dịch bệnh… là nguyên nhân đe dọa sự tồn tại của tộc người Zo’é.
* Bài viết sử dụng tư liệu tham khảo từ các nguồn: Survival International, Environmental Graffiti...