Khoảng 5.000 năm trước, trong Hoàng Đế Nội Kinh, tác phẩm nổi tiếng của nền y học cổ đại Trung Hoa đã đề cập đến 7 loại tình chí (thất tình) là nguyên nhân gây ra nhiều bệnh lý. Cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của vấn đề tu dưỡng tinh thần là quan trọng hàng đầu trong phép dưỡng sinh và phòng trị bệnh.

Theo quan điểm “Hình thần hợp nhất” của Đông y, hệ thống Tạng phủ trong nhân thể không chỉ đảm nhiệm các chức năng sinh lý, mà còn chi phối các hoạt động tình chí. Mỗi loại tình chí thông ứng với một Tạng nhất định: “Kinh” và “Hỷ” thông ứng với tạng Tâm; “nộ” ứng với tạng Can, “tư” ứng với tạng Tỳ; “bi” và “ưu” ứng với tạng Phế; “khủng” ứng với tạng Thận. Nói cách khác, tình chí là biểu hiện bên ngoài của hoạt động Tạng phủ; tựa như là chiếc “phong vũ biểu” (dụng cụ đo áp suất khí quyển, dự đoán về tình hình mưa gió), phản ánh tình trạng hoạt động của Tạng phủ bên trong cơ thể. Tạng phủ kiện toàn thì tinh thần sáng suốt, tâm trạng thoải mái. Và ngược lại, tình chí điều hòa, tâm trạng ổn định thì nội tạng cũng sẽ kiện toàn.

Một loại phong vũ biểu kiểu tàu hơi nước được sản xuất ở Pháp vào thế kỷ 19. (Ảnh: www.dpm.org.cn)

Cảm xúc là tín hiệu cảnh báo của cơ thể

‘Mệt quá’ là danh từ quen thuộc mọi người thường hay than phiền với nhau đôi khi không chỉ mệt thân còn cả mệt tâm. Theo các chuyên gia tâm lý, áp lực quá lớn sẽ gây rối loạn tâm tính, Một số người không nhận ra điều đó, nhưng thực sự đây là “tín hiệu báo động” mà cơ thể phát xuất ra.

Cảm xúc là tín hiệu cảnh báo sức khỏe của cơ thể. (Ảnh: health.ifeng.com)

Khi tâm trạng thay đổi, thường đi kèm với một loạt các biến đổi về sinh lý. Ví dụ, sợ hãi có thể làm đồng tử to hơn, khát nước, đổ mồ hôi và sắc mặt trắng bệch. Khi họ bị stress hoặc quá căng thẳng, sẽ ngày càng chán ghét ngoại hình của mình, sẽ cảm thấy cách ăn mặc, trang điểm của bản thân đều không vừa mắt. Sau đó tóc và cánh mũi sẽ xuất hiện dầu, bực dọc, đổ mồ hôi, và thậm chí quá trình bài tiết ở phần dưới cơ thể sẽ bất thường hoặc có mùi. Theo các chuyên gia khoa tâm thần, dù đó là cảm xúc tích cực hay tiêu cực, nếu không thể tự thoát ra trong thời gian dài, đều sẽ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.

Cảm xúc khác nhau tương ứng với các bệnh khác nhau

Các chuyên gia tâm lý đều nhìn nhận, những cảm xúc khác nhau tương ứng với các loại bệnh khác nhau. Ví dụ, sợ hãi và lo lắng có thể gây đau bụng; phê bình và áy náy gây viêm khớp, trầm cảm dẫn đến hen suyễn, những người thường xuyên tức giận dễ bị hôi miệng và dễ bị sưng viêm, sợ hãi có thể gây ra choáng váng và đau bụng kinh.

Đường tiêu hóa được coi là cơ quan có thể biểu lộ cảm xúc rõ ràng nhất, mọi biến động tâm lý có thể không dự đoán được. Các bệnh lý về đường tiêu hóa đứng đầu trong tất cả các bệnh có liên quan tới tâm lý, như loét dạ dày – tá tràng, khoảng 10% số người trên toàn thế giới từng mắc bệnh này. Theo kinh nghiệm của một số người, khi hồi hộp và căng thẳng, sẽ bị đau dạ dày hoặc tiêu chảy; khi bị căng thẳng, họ không thể ăn gì cả.

Các loại cảm xúc khác nhau có thể sinh ra các loại bệnh khác nhau (Ảnh: sohu.com)

Người làm nghề lái xe, cảnh sát, nhà báo, bác sĩ cấp cứu… có tỷ lệ mắc loét dạ dày lớn nhất. Tiếp theo là các bệnh về da. Có một số người, khi căng thẳng sẽ bị ngứa da đầu, khi cáu kỉnh sẽ làm gàu nhiều hơn, không ngủ được, rụng tóc nhiều và nổi mề đay thất thường. Mẩn ngứa và bệnh trĩ có thể là hậu quả của những cảm xúc tiêu cực lâu dài. Thứ ba là hệ thống nội tiết. Buồng trứng, tuyến vú của nữ giới và tuyến tiền liệt của nam dễ bị tổn thương nhất khi tâm trạng không tốt.

Một số lượng lớn các nghiên cứu y học lâm sàng đã chỉ ra rằng, các bệnh nhẹ như cảm lạnh, lớn như bệnh tim mạch vành và ung thư, có mối liên hệ chặt chẽ với cảm xúc. Những người có nhiều mâu thuẫn tâm lý, áp lực, thường cảm thấy bất an và không vui vẻ, khả năng miễn dịch thấp, thường dễ mắc cảm lạnh, khi lo lắng có thể bị đau họng. Những người hay lo lắng có thể bị đau đầu, huyết áp cao và dễ mắc bệnh tim mạch, khả năng mắc ung thư cao gấp 3 lần so với người bình thường.

7 cảm xúc tổn hại sức khỏe cần loại bỏ

1. Tức giận

Chúng ta thường nghe rằng “cả giận mất khôn” với hàm ý khi giận giữ mà làm việc gì, đều không sáng suốt, thậm chí để lại hậu quả nghiêm trọng, lỡ lời hoặc lỡ hành động sai. Mỗi khi tức giận, bản thân bạn đã tự gây ra một “trận động đất” cho cơ thể, trong đó có một tác động rất lớn trên cơ thể ngay lập tức, và thiệt hại vô cùng lớn và không thể phục hồi. Lý luận của Tây y nhận định mỗi cơn tức giận sẽ làm tăng nguy cơ sinh ra 20 loại bệnh tật khác nhau như: Tăng sản vú, suy nhược thần kinh, mất ngủ, nhồi máu não, đột quỵ, viêm loét dạ dày, cường tuyến giáp, mọc u, tức ngực, khó thở, ung thư phổi…

Khống chế cơn thịnh nộ: Theo các chuyên gia tư vấn tại trung tâm tư vấn tâm lý, khi muốn nổi giận hãy nhắm mắt lại và tưởng tượng trước mặt xuất hiện từ “tức giận”. Trong tiếng Trung, “Giận dữ” trong tiếng trung ‘怒’ âm Hán Việt là Nộ, gồm hai bộ với ý chỉ nô lệ của trái tim. Đây chính là cách tự nhắc nhở bản thân đừng bao giờ là nô lệ cho cảm xúc. Tốt nhất không nên tức giận quá 3 phút và không đưa ra quyết định mù quáng vào lúc này. Theo tiến sĩ y học Mỹ – Jonathan Dogof MD, bổ sung lượng chất béo và protein thích hợp có thể hỗ trợ làm tâm trạng trở nên tĩnh lại, một muỗng bơ đậu phộng mỗi ngày là một lựa chọn tốt. Đồng thời, những thực phẩm như kiều mạch, gạo lứt cũng có thể kích thích sự tiết ra các amin phức hợp hỗ trợ giúp bạn bình tĩnh trở lại.

Trong tiếng Trung, “Giận dữ” trong tiếng trung ‘怒’ nghĩa là nô lệ của trái tim. (Ảnh: read01.com)

2. Buồn phiền

Theo Prevention, một nghiên cứu đăng trên tạp chí Molecular Psychiatry nhận định “khi buồn chán, não giải phóng các chất hóa học tương tự thuốc phiện để bù đắp, khiến hoạt động của hệ miễn dịch bị cản trở, đẩy cao nguy cơ mắc bệnh tim mạch, đột quỵ và hội chứng chuyển hóa. Kể cả khi buồn bã không phải trầm cảm, nó vẫn ức chế cơ thể trong một khoảng thời gian nhất định”, Tiến sĩ John E. Mayer (Mỹ), nhà tâm lý học lâm sàng kiêm tác giả cuốn Family Fit cho biết.

Nỗi buồn càng kéo dài, các hormone gây stress như cortisol càng tăng. Kết quả là đường huyết, huyết áp, chất lượng giấc ngủ bị xáo trộn. Bạn cũng dễ đau đầu, đau cơ khớp. Bên cạnh đó, thói quen ăn uống sẽ thay đổi. Nghiên cứu năm 2013 của tờ Plos One phát hiện tâm trạng xấu khiến bạn muốn ăn thực phẩm có vị đắng, ngọt hoặc chua . Điều này dẫn đến thiếu hụt dưỡng chất và thừa cân, về lâu dài thậm chí gây ra huyết áp cao cùng bệnh tim. Tệ hơn, nỗi buồn của bạn còn kéo theo người thân lây tâm trạng, nhất là vợ/chồng, nghiên cứu năm 2014 đăng trên tạp chí Motivation and Emotion khẳng định.

Cách loại bỏ phiền muộn: Hãy học cách mỉm cười ngay cả khi đang thấy buồn phiền nhất. Loại “hành động tâm lý giả tạo” này tốt cho việc giải phóng các loại cảm xúc xấu. Hoặc sử dụng “phương pháp nhớ lại hạnh phúc”, suy nghĩ về những việc làm bạn thấy vui vẻ hạnh phúc trước đó, chuyển hướng sự tập chung. Tham gia các lớp học khí công, ngồi thiền, yoga để cân bằng trạng thái tâm lý giúp tinh thần hòa ái, từ bi.

Chuyên gia dinh dưỡng người Mỹ, Tiến sĩ Jacob Tatebaum cho rằng, các loại ngũ cốc nguyên hạt và thực phẩm giàu tryptophan như cá, thịt, đậu đen, hạt bí ngô có thể hỗ trợ giúp bạn thoát khỏi buồn phiền.

3. Sợ hãi

Sợ hãi là một loại cảm xúc tiêu cực, hoang mang khi bạn gặp những mối đe dọa. Nó xuất hiện trước cả những mối đe dọa vô hình và hữu hình. Đây là cơ chế tự nhiên của mỗi người, nó giúp bạn nhận ra nguy hiểm, từ đó chuẩn bị tâm lý chống lại. Đây là một cảm giác bẩm sinh, đồng thời nó cũng là cảm giác đặc biệt của cơ thể. Nỗi sợ hãi có sự khác biệt và cấp độ lớn hơn nhiều so với lo lắng. Đôi khi nó làm cho chúng ta mất bình tĩnh, và tạo ra những kết quả xấu.

Sợ hãi khi giao tiếp với người khác là cảm giác lo lắng thái quá khi gặp, không muốn tiếp xúc, trò chuyện với bất kỳ ai. Trong cuộc sống, xuất hiện điều này sẽ khiến bạn mất tự tin, không muốn đối diện với sự thật hay bất cứ thứ gì ở ngoài vùng an toàn của bản thân. Nếu sợ hãi không cởi mở hay bày tỏ với ai trong thời gian dài, thần kinh sẽ trở nên căng thẳng, dần dần dẫn đến trầm cảm và rối loạn thần kinh.

Thuốc tiêu tan sợ hãi: Dù nỗi sợ của bạn là gì, hãy học cách thừa nhận, đối mặt và làm chủ nỗi sợ hãi để không gì có thể ngăn cản bước chân bạn trong cuộc sống. Theo các chuyên gia tâm lý, sợ hãi là một phản ứng tâm lý bình thường và không cần tự gây áp lực và gánh nặng quá mức cho bản thân. Khi xuất hiện điều này, hãy cố gắng giữ tâm trạng bình tĩnh, hòa ái. Dùng sự tưởng tượng của bạn để giữ bình tĩnh, hãy nghĩ về kết quả tồi tệ nhất mình cần đối mặt. Bạn cũng có thể liệt kê các yếu tố có thể khác nhau của nỗi sợ hãi và học cách đối mặt với nó. Ngoài ra, ăn 40g sô cô la có thể hỗ trợ giúp giảm căng thẳng và sợ hãi.

4. Chán nản

Tính cách hướng nội, buồn phiền, không thích giao tiếp, khả năng tự giải quyết kém… Đây là đặc điểm chung của một số bệnh nhân ung thư mà các giáo sư về phòng chống ung thư thường nghe được trong khi thực hiện thăm khám tư vấn. Sau khi quan sát lâu dài, chuyên gia lão khoa người Brazil Gomez đã chỉ ra: “Trầm cảm lâu dài sẽ dẫn đến việc sản xuất quá nhiều adrenaline và corticosteroid và đẩy nhanh quá trình lão hóa” . Có nhiều người cao tuổi sau khi nghỉ hưu, vì không có con cái chăm sóc bên cạnh, luôn bị bao quanh bởi bóng tối của sự cô đơn và u buồn nên già một cách nhanh hơn.

Theo Prevention, nghiên cứu đăng trên tạp chí Molecular Psychiatry nhận định khi buồn, não giải phóng các chất hóa học tương tự thuốc phiện để bù đắp, khiến hoạt động của hệ miễn dịch bị cản trở, đẩy cao nguy cơ mắc bệnh tim mạch, đột quỵ và hội chứng chuyển hóa.

“Kể cả khi buồn bã không phải trầm cảm, nó vẫn ức chế cơ thể trong một khoảng thời gian nhất định”, Tiến sĩ John E. Mayer (Mỹ), nhà tâm lý học lâm sàng kiêm tác giả cuốn Family Fit cho biết. Nỗi buồn càng kéo dài, các hormone gây stress như cortisol càng tăng. Kết quả là đường huyết, huyết áp, chất lượng giấc ngủ bị xáo trộn. Bạn cũng dễ đau đầu, đau cơ khớp.

Khoan tâm hoàn: Khi đối mặt với sự buồn chán hãy học cách đảo ngược tư duy, nhìn nhận mặt tốt của vấn đề và chủ động học cách bình thản giữ cho mình thái độ vui vẻ, hòa ái. Có bạn bè để chia sẻ có thể giúp bạn chuyển dịch sự chú ý của bản thân và thoát khỏi buồn chán. Chơi một vài ván cờ với bạn, tĩnh tọa ngồi thiền, tập khí công, yoga cũng là những cách giúp bạn tĩnh tâm và loại bỏ u phiền. Ngoài ra, magie cũng có tác dụng giúp ổn định trạng thái cảm xúc. Ăn nhiều chuối, táo, nho, yến mạch… có thể hỗ trợ cải thiện tâm trạng rất tốt.

5. Thù địch

Những áp lực, bận rộn trong cuộc sống hiện đại và những giao tiếp hằng ngày làm ta không thể tránh khỏi việc sinh ra các loại cảm xúc tiêu cực. Một cuộc nghiên cứu do các nhà khoa học thuộc Trung tâm Y khoa Đại học Duke (Mỹ) thực hiện cho thấy, những người có tâm lý thù địch cao dễ gặp rủi ro về sức khỏe hơn những người “dịu ngọt”.

Theo các nhà nghiên cứu, tâm lý thù địch giảm qua thời gian, nhưng những người có tâm lý thù địch giảm nhiều hơn mức bình quân khi họ lớn tuổi hơn thì các yếu tố rủi ro về sức khỏe cũng giảm hẳn. Các rủi ro về sức khỏe ở những người có tâm lý thù địch cao là họ hay hút thuốc hơn, uống nhiều hơn, cảm thấy ít được xã hội ủng hộ và dễ có các triệu chứng mắc bệnh trầm cảm.

Sự thù địch có thể biến thành lo lắng, tích lũy lâu dài có thể làm hỏng hệ thống miễn dịch và nghiêm trọng hơn có thể gây tổn thương tim. Theo tiến sĩ Rosalind Wright đến từ Trường Y tế công cộng Harvard, cảm xúc tiêu cực có liên quan đến sự suy giảm chức năng phổi, đẩy nhanh sự suy giảm chức năng phổi ở người cao tuổi. Ngoài ra, cảm xúc thù địch có thể gây ra bệnh tim, hen suyễn và những thứ tương tự.

Bộ phim thân thiện: 80% các loại cảm xúc thù địch có thể khắc phục được. Khi xuất hiện trạng thái này, hãy cố gắng chỉ nhìn vào ưu điểm của đối phương. Đối mặt với các quy tắc xã hội và nơi làm việc, hãy suy nghĩ nhiều hơn về công việc và ít tính toán được mất lợi ích cá nhân, cũng như trong các mối quan hệ với người khác. Khi bản thân xuất hiện các dấu hiệu của tâm lý thù địch, có thể pha cho mình một tách trà xanh, hoạt chất thiên nhiên theanine trong đó có thể hỗ trợ giúp làm dịu tâm trạng và giải tỏa tâm trí của bạn.

6. Nghi ngờ

Tâm lý hoài nghi xuất hiện khá phổ biến ở một số người. Khi nhận thấy một vài điều khó chịu xảy ra trong văn phòng, có người lại buộc chúng liên hệ với bản thân. Có người vợ, khi chồng đi làm về muộn một vài tiếng, lập tức nghi ngờ họ có người phụ nữ khác bên ngoài. Theo các chuyên gia tâm lý, những người đa nghi thường có cảm giác cô độc, tịch mịch, đánh trống ngực và lo lắng. Đặc biệt đối với một số người cao tuổi, ngay cả khi đó là một vấn đề rất nhỏ, cũng khiến họ suy ngẫm và nghi ngờ trong thời gian dài. Mỗi ngày căng thẳng bất an, cuối cùng có thể dẫn đến suy sụp tâm lý, từ đó mất cảm giác ngon miệng và suy dinh dưỡng do bồn chồn.

‘Vitamin’ chống nghi ngờ: Giám sát viên cao cấp của Trung tâm tư vấn tâm lý cho biết, nếu bạn cảm thấy mình xuất hiện các cảm xúc nghi ngờ, hãy học cách ghi lại những lợi thế của mình mỗi ngày, điều này sẽ giúp ta tăng cường sự tự tin, cải thiện khả năng giao tiếp với người khác và giảm hiểu lầm. Cũng có thể ăn một số sản phẩm từ hải sản, nó có thể giúp cải thiện tâm trạng của bạn và loại bỏ trạng thái nghi ngờ không thoải mái.

7. Mất kiểm soát theo mùa

Theo các kết quả nghiên cứu, vào mùa hè nóng nực, khoảng 10% người dễ bị mất kiểm soát về cảm xúc, thường xuyên xuất hiện cảm giác tranh chấp và xích mích. Vào mùa đông, bệnh nhân trầm cảm sẽ nhiều hơn bình thường. Những vấn đề về cảm xúc này được gọi chung là rối loạn tâm trạng theo mùa vụ. Những người nhạy cảm đặc biệt với môi trường và khí hậu sẽ dễ sinh ra sự lo lắng hoặc các trạng thái tâm lý bất an, từ đó gây ra sự suy giảm nghiêm trọng chức năng hoạt động bình thường của các cơ quan nội tạng cơ thể.

Van cảm xúc: Chủ động điều chỉnh chế độ ăn trong mùa hè, thường xuyên tham gia các loại hoạt động thể thao như bơi lội, leo núi… để loại bỏ cảm xúc tiêu cực. Ăn nhiều rau và trái cây vào mùa đông, tham gia các hoạt động ngoài trời, tắm nắng và để ánh sáng tự nhiên trong nhà nhiều hơn đều có lợi cho việc loại bỏ cảm xúc tiêu cực.

Ba ‘chiêu’ để duy trì tâm trạng tốt

1. Thiền định

Có những thành phần ở não liên quan đến việc sản sinh ra cảm xúc tích cực. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, những người bị trầm cảm hoặc có trạng thái tâm lý tiêu cực có nhiều hoạt động sóng não ở bên não phải, đối lập hoàn toàn với những người có thái độ sống tích cực và kiên cường hơn. Thiền giúp cuộc sống hạnh phúc hơn bằng cách kích thích sóng não Alpha (làm tăng cường khả năng sáng tạo, trí nhớ, óc tưởng tượng, sự tập trung, làm giảm stress, tăng cảm giác yêu đời).

“Trong một nghiên cứu gần đây của tôi được đăng trên tờ Mindfulness Journal, tôi đã chỉ ra rằng 10 phút ngồi thiền mỗi ngày, liên tục trong 1 tháng có thể gia tăng đáng kể cảm xúc tích cực, giảm tiêu cực và tác động của sự căng thẳng, tâm hồn nhẹ nhõm và vị tha hơn”, bà Bialy lew chia sẻ.

2. Hãy mỉm cười nhiều hơn

Người ta thường nói “Một nụ cười bằng mười thang thuốc bổ”. Thật vậy, mỉm cười chính là cách giao tiếp tốt nhất. Một nụ cười chân thành, đúng lúc sẽ có sức mạnh hơn ngàn lời nói. Nụ cười vừa giúp bạn thư giãn, vừa làm cuộc sống xung quanh trở nên tươi đẹp hơn.

Nếu không có khiếu hài hước để tạo nụ cười cho mọi người thì hãy luôn biết mỉm cười trước cuộc đời. Cười còn là cách tốt nhất để “đòi hỏi” người khác phải cười lại với mình!

Ông Ban Ki Moon, nhà ngoại giao nổi tiếng với nụ cười luôn thường trực trên môi, ông nói về bí quyết thành công của mình đó là “mỉm cười và mỉm cười”. Ông từng nói “Người khác thấy nụ cười chỉ là nụ cười và không nhận ra sức mạnh nội tại của nó”. Bạn đừng ngần ngại mang theo “vũ khí” là nụ cười để tạo nên sức mạnh chinh phục lòng người.

3. Học cách biết ơn

Tất cả bắt đầu với sự suy nghĩ về những điều biết ơn. Nếu bạn không biết ơn những điều bạn đã và đang nhận được trong cuộc sống của mình, bạn sẽ chẳng bao giờ có thể cảm thấy hài lòng.

Hãy “kiểm kê” những điều mà cuộc sống đã mang đến bạn và đừng bỏ qua bất cứ điều gì dù là nhỏ nhất, mặc cho đó có thể là những điều khiến bạn sung sướng đầy hạnh phúc hay kể cả những điều khiến bạn cảm thấy buồn tủi và thất vọng.

Các chuyên gia cho thấy, bên cạnh sự biết ơn về những điều đẹp đẽ, bạn cũng cần phải “biết ơn” đối với các khó khăn, những trở ngại, thất bại bởi vì đây là những điểm “khôn ngoan” trong cuộc sống của bạn, nó cung cấp cho bạn sức mạnh, dạy bạn cách làm thế nào để kiên trì, vững vàng trong cuộc sống và đặc biệt chúng còn có khả năng phục hồi những tổn thất mà bạn đã phải trải qua.

Hãy biết ơn tất cả những gì đã gặp phải trong cuộc sống, đặc biệt khi bạn khắc phục và vượt qua được những khó khăn. Tất cả điều này là nền tảng của sự lạc quan, là tiền đề để bạn vượt qua mọi trở ngại và tất nhiên bạn biết rằng tất cả chúng đều hướng đến một tương lai tươi sáng.