CHUYỆN LÀNG ĐỒI: CỤ ANMAI, CSSR NÓI VỀ UNG THƯ

Sáng sớm hôm ấy, sương vẫn còn đọng những hạt long lanh trên tàu lá chuối, khói lam chiều từ bếp nhà ai chưa tan hết mà cứ vờn nhẹ theo từng cơn gió lành lạnh của buổi ban mai. Cái không khí tĩnh lặng, yên bình của làng Đồi dường như làm cho con người ta thấy lòng nhẹ nhõm hơn, nhưng đâu đó trong tâm trí những người dân quê vẫn còn canh cánh bao nỗi lo toan về bệnh tật, về kiếp người. Dưới gốc đa cổ thụ, quán nước chè xanh quen thuộc đã bắt đầu rộn ràng tiếng ấm chén va vào nhau lanh canh, tiếng rít thuốc lào kêu “rốp… rốp…” vang xa, phá tan cái tĩnh mịch của buổi sớm. Ở đó, Cụ Anmai, CSsR đang ngồi điềm tĩnh trên chiếc chõng tre cũ kỹ đã lên nước bóng loáng. Cụ vận bộ quần áo nâu sồng giản dị, tay phe phẩy chiếc quạt mo cau, đôi mắt lim dim nhìn xa xăm như đang ngẫm ngợi về thế thái nhân tình, hay có lẽ đang lắng nghe nhịp thở của đất trời chuyển mình.

Chưa kịp để cụ tận hưởng hết tuần trà sáng, từ phía đằng xa, anh Mùi, cô Luyến Mắm và bà Hường Béo đã hớt hải chạy lại, vẻ mặt ai nấy đều lộ rõ sự hoang mang, lo lắng. Tiếng guốc mộc, tiếng dép lê quẹt xuống đường đất nghe sao mà vội vã. Vừa đến nơi, chưa kịp ngồi ấm chỗ, bà Hường Béo đã hổn hển cất tiếng, giọng lạc đi vì sợ hãi khi nhắc đến cái tên bệnh quái ác đang ám ảnh cả làng xóm bấy lâu nay. Bà hỏi cụ mà như muốn khóc, rằng bây giờ người ta đồn đại cái bệnh "ung thư" chẳng khác nào án tử hình treo lơ lửng trên đầu, ai nghe đến tên cũng sợ xanh mặt, bủn rủn chân tay. Nỗi sợ ấy lan nhanh hơn cả gió bão, khiến người ta mất ăn mất ngủ. Mọi người xúm lại quanh cụ, ánh mắt mong chờ một câu trả lời, một điểm tựa tinh thần từ người được coi là "pho sách sống" của làng. Họ muốn biết liệu nền Đông y ngàn đời của cha ông mình có phương cách nào để đối trị, hay đành buông xuôi bất lực trước cơn bão bệnh tật này.

Nghe câu hỏi dồn dập và nhìn những khuôn mặt thất thần ấy, Cụ Anmai, CSsR chỉ cười khà một tiếng hiền hậu, nụ cười nhẹ nhàng như nắng sớm xua tan sương mù. Cụ từ tốn rít một hơi thuốc lào giòn tan, tiếng kêu vang lên giòn giã, rồi cụ ngửa cổ nhả một làn khói trắng bay vòng vèo như sương núi lãng đãng. Cụ thong thả đặt điếu xuống, giọng nói trầm ấm vang lên, trấn an đám con cháu đang nháo nhác. Cụ bảo rằng bệnh thì có chữa được, nhưng chuyện chữa trị chưa bao giờ là điều đơn giản, dễ dàng như hái rau ngoài vườn. Trong y lý của người xưa, ung thư được xếp vào một trong "Tứ chứng nan y", bao gồm Ung thư, Xơ gan cổ trướng, Phong hủi và Lao nặng. Mỗi một chữ "nan" trong đó là cả một đời người thầy thuốc dù có dùi mài kinh sử cũng chưa chắc đã thông tuệ hết được ngọn ngành. Tuy nhiên, khó không có nghĩa là vô vọng, và hiểu đúng thì mới trị đúng được.

Cụ Anmai, CSsR bắt đầu dẫn giải, giọng cụ trầm xuống như đưa mọi người quay ngược về quá khứ để hiểu rõ nguồn cơn. Cụ giải thích về sự nhầm lẫn tai hại mà người đời nay thường mắc phải về cái gọi là "ung thư". Thời xưa, các cụ dùng chữ "thư" không phải để chỉ căn bệnh chết người như bây giờ, mà là để chỉ những khối tích độc, những u nhọt, mẩn ngứa phát sinh trên cơ thể. Dân gian ta khi ấy phân chia rất rạch ròi làm hai loại là dương thư và âm thư. Dương thư là những chứng bệnh phát lộ ra bên ngoài, mắt thường có thể nhìn thấy như mụn nhọt, lở loét, sưng tấy. Còn âm thư thì nguy hiểm hơn, nó ẩn sâu bên trong cơ thể, là những hạch, những khối u, những tích độc ngầm mà mắt thường không thấy, tay sờ không biết ngay được. Chỉ khi nào nó phát tác mạnh, gây ra những biến chứng ghê gớm thì người xưa gọi đó là "thư hùng", cái này mới tương ứng với khái niệm ung thư ác tính mà y học hiện đại ngày nay hay nhắc tới.

Nghe cụ giảng giải, anh Mùi ngồi bên cạnh tròn mắt ngạc nhiên, buột miệng hỏi lại xem liệu thời các cụ ngày xưa có bị ung thư như bây giờ không. Cụ Anmai, CSsR gật đầu xác nhận là có, nhưng cụ cười bảo rằng tỷ lệ mắc bệnh thời ấy ít hơn bây giờ rất nhiều. Lý do nằm ở lối sống. Người xưa sống thuận theo tự nhiên, mặt trời mọc thì làm, mặt trời lặn thì nghỉ, ăn uống những thứ cây nhà lá vườn thanh đạm, không hóa chất, không độc hại. Khí huyết trong người họ nhờ lao động và sinh hoạt điều độ mà luôn được lưu thông, điều hòa, ít tích tụ độc tố. Còn nhìn lại người đời nay, cụ thở dài ngao ngán, cuộc sống hiện đại khiến người ta sống ngược lại với quy luật của tạo hóa. Người ta ăn nhanh, uống vội, thức khuya dậy sớm không phải để lao động chân tay mà để lo âu, toan tính. Đầu óc lúc nào cũng căng thẳng, nghĩ nhiều, hít thở thì toàn khói bụi xăng xe, tâm can lúc nào cũng bất an, dao động. Chính cái lối sống "ngược" ấy là mảnh đất màu mỡ cho bệnh tật nảy sinh nhiều như nấm sau mưa, như cỏ dại mọc tràn lan không kiểm soát.

Câu chuyện lại xoay về vấn đề cốt lõi mà ai cũng quan tâm, đó là khả năng chữa trị của Đông y đối với căn bệnh này. Cụ Anmai, CSsR khẳng định một cách chắc chắn rằng Đông y có thể chữa được, nhưng điều kiện tiên quyết là phải gặp đúng người thầy thuốc giỏi, chẩn đoán đúng bệnh và đưa ra đúng phép trị. Y học cổ truyền không nhìn bệnh ung thư như một khối u đơn lẻ cần cắt bỏ, mà nhìn nó như một sự rối loạn của toàn bộ cơ thể. Nếu đó là những u, hạch lành tính, Đông y có những bài thuốc và phương pháp cực kỳ hiệu nghiệm. Bằng cách sử dụng các phép hoạt huyết, tiêu ứ, giải độc, nhuyễn kiên (làm mềm), tán kết (làm tan), các thầy thuốc có thể giúp khối u tiêu dần đi, trả lại sự thông thoáng cho khí huyết, giúp tinh thần người bệnh phục hồi. Kể cả khi đó là ung thư thực sự nhưng được phát hiện ở giai đoạn đầu, Đông y vẫn có thể can thiệp mạnh mẽ và hiệu quả. Mấu chốt nằm ở việc người thầy thuốc phải nắm bắt được gốc rễ của bệnh, phải soi xét kỹ lưỡng các yếu tố âm dương, khí huyết, tình trạng của tạng phủ và cả tinh thần của người bệnh. Phép trị lúc này phải tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc: thanh nhiệt giải độc để loại bỏ tà khí, hoạt huyết hóa ứ để khơi thông dòng chảy sự sống, kiện tỳ bổ chính để nâng cao chính khí, giúp cơ thể tự mình chống lại bệnh tật.

Thế nhưng, cuộc đời vốn không phải lúc nào cũng chiều lòng người, bà Hường Béo sốt ruột chen vào hỏi về những trường hợp xấu số phát hiện bệnh ở giai đoạn cuối. Lúc này, không khí chùng xuống, Cụ Anmai, CSsR chậm rãi đặt chén trà xuống bàn, ánh mắt nhìn xa xăm ra phía cánh đồng lúa đang thì con gái, giọng cụ đượm buồn nhưng đầy triết lý. Cụ bảo, khi bệnh đã vào giai đoạn muộn, vai trò của người thầy thuốc Đông y chuyển sang một hướng khác, nhân văn và sâu sắc hơn. Lúc ấy, thuốc thang không còn đặt nặng vấn đề tiêu diệt khối u bằng mọi giá, mà tập trung vào việc giúp bệnh nhân giảm bớt đau đớn, giảm bớt độc tố trong người, an thần để họ ngủ được, dưỡng huyết để họ bớt suy kiệt, từ đó kéo dài sự sống và nâng cao chất lượng những ngày tháng cuối đời. Đông y luôn trọng cái đạo sống hòa hợp với đạo trời. Cứu được bệnh tật là cái phúc lớn của người thầy thuốc và bệnh nhân, nhưng cứu được mệnh số lại là cái duyên nghiệp. Người xưa vẫn thường dạy: "Cứu được bệnh, song khó cứu được mệnh", bởi sinh lão bệnh tử là vòng quay nghiệt ngã nhưng tất yếu của tự nhiên. Thuận theo thì lòng an yên, nghịch lại thì chỉ thêm đau khổ dằn vặt.

Để minh chứng cho những gì mình nói, Cụ Anmai, CSsR mở chiếc hộp gỗ nhỏ luôn mang theo bên mình. Trong đó chứa đựng mấy túi thảo dược khô, tỏa ra mùi thơm ngai ngái, mộc mạc của cây cỏ núi rừng. Cụ vừa tỉ mẩn xếp từng vị thuốc ra chiếc chõng tre, vừa giảng giải cặn kẽ cho đám con cháu đang nuốt từng lời. Cụ bảo dược thảo trong thiên nhiên thì nhiều vô kể, như sao trên trời, nhưng cái tài của người thầy thuốc là phải biết cách phối hợp chúng lại với nhau sao cho hài hòa, quân bình. Cụ chỉ vào từng loại: Đào nhân, hạnh nhân có công dụng giúp hoạt huyết tán ứ, làm cho máu huyết lưu thông không bị tắc nghẽn; Nghệ đen thì hành khí, phá huyết, tiêu đi những tích tụ lâu ngày; Trinh nữ hoàng cung nổi tiếng với khả năng thanh nhiệt, tiêu u, giải độc; Bạch hoa xà thiệt thảo và bán chi liên là cặp đôi hoàn hảo để hóa giải khối u, tiêu viêm, thanh nhiệt cực tốt. Ngoài ra còn có tam thất, hồng hoa, xuyên khung, trần bì, thanh bì, chỉ xác… tất cả đều có tác dụng điều khí, hoạt huyết, giảm đau và tán kết.

Tuy nhiên, giọng cụ bỗng trở nên nghiêm nghị khi nhắc đến những phương thuốc dân gian truyền miệng đầy rủi ro. Cụ cảnh báo mọi người tuyệt đối không được tự ý dùng những thứ độc tính mạnh như nhựa cóc, thằn lằn, rắn, bọ cạp… nếu không có sự chỉ dẫn của thầy thuốc giỏi. Dược tính và độc tính đôi khi chỉ cách nhau một sợi tóc. Thuốc có thể cứu người ngoạn mục, nhưng cũng có thể hại người trong chớp mắt nếu không biết cách bào chế, gia giảm. Cụ nhấn mạnh rằng, thuốc quý hay không nằm ở cái tâm và cái nghệ thuật dùng thuốc của người thầy, chứ không phải cứ dùng độc trị độc một cách mù quáng là hay.

Tiếp tục mạch câu chuyện, Cụ Anmai, CSsR gõ nhẹ điếu cày xuống đất, quay sang phân tích về cội gốc sinh ra bệnh ung thư theo quan điểm của Đông y để mọi người hiểu mà phòng tránh. Theo cụ, ung thư không tự nhiên sinh ra, nó là kết quả của một quá trình dài khí huyết bất túc, khí trệ huyết ứ, độc tố tích tụ lâu ngày khiến âm dương trong cơ thể mất đi sự điều hòa vốn có. Do đó, muốn trị bệnh thì phải trị từ gốc, muốn dưỡng sinh thì phải dưỡng toàn diện cả thân, tâm và khí. Cụ ngâm nga câu khẩu quyết của người xưa: "Khí hành tắc huyết hành, khí trệ tắc huyết ứ", và nhắc nhở rằng trong mạch máu con người, không sợ thiếu máu, chỉ sợ máu huyết không lưu thông đều đặn.

Anh Mùi nghe đến đây thì gãi đầu gãi tai, thật thà hỏi cụ làm sao để phòng tránh được những điều ghê gớm ấy. Cụ Anmai, CSsR mỉm cười, giơ bàn tay gầy guộc lên, đếm từng ngón tay để dặn dò. Điều thứ nhất là phải giữ cho khí huyết sung mãn, đừng bao giờ để cơ thể rơi vào trạng thái suy nhược, ăn kém, da xanh xao vàng vọt. Điều thứ hai là tránh khí trệ huyết ứ, cụ ví von hình ảnh này giống như dòng nước mùa đông bị đóng băng, không chảy được thì nước sẽ tù đọng và sinh ra ô nhiễm; máu trong người cũng vậy, dương khí hư thì máu đông lại, sinh bệnh. Điều thứ ba là đừng để tích độc trong người lâu ngày, bởi độc tụ lại sẽ thành u, u để lâu không chữa sẽ hóa thành ung. Điều thứ tư là phải luôn điều hòa âm dương, cơ thể chỗ nóng quá, chỗ lạnh quá đều là biểu hiện của bệnh tật đang rình rập. Điều thứ năm, và cũng là điều quan trọng nhất, là phải giữ tinh thần khoan hòa, vui vẻ. Đừng bao giờ để lòng mình u uất, sầu não, bởi uất khí sẽ sinh ra nhiệt, nhiệt nung đốt huyết dịch, làm huyết ứ lại và hóa thành độc tố. Cuối cùng, phải vận động điều độ, lười biếng thì khí trệ, nhưng vận động sai cách, quá sức thì lại thương tổn đến khí huyết.

Ngoài những điều kiêng kỵ và rèn luyện ấy, Cụ Anmai, CSsR còn khuyên mọi người nên chọn sống ở những nơi thoáng đãng, sạch sẽ, tràn ngập ánh sáng mặt trời. Việc ăn uống cũng cần thanh tịnh, bớt sát sinh, bớt những thứ cay nóng, dầu mỡ. Nhưng trên hết, cụ bảo tâm tính hiền lành, lương thiện chính là liều thuốc quý giá nhất mà trời đất ban tặng cho con người. Tâm an thì vạn sự an, tâm lành thì bệnh tật ắt sẽ lùi xa.

Kết thúc buổi nói chuyện, nắng đã lên cao, xuyên qua kẽ lá đa rơi xuống mặt đất những đốm sáng nhảy múa. Cụ Anmai, CSsR nâng chén trà lên nhấp một ngụm, ánh mắt nhìn mọi người đầy vẻ hiền hậu và bao dung. Cụ đúc kết lại rằng, Đông y không đơn thuần chỉ là nghề chữa bệnh, mà sâu xa hơn là chữa cả con người, chữa cái lối sống sai lầm. Muốn khỏi bệnh, người ta phải biết sửa cái tâm của mình trước, phải làm cho khí thuận, huyết điều, sống hòa hợp với đạo tự nhiên của trời đất. Ung thư, xét cho cùng, không chỉ nằm trong thớ thịt, dòng máu, mà nó còn lẩn khuất trong cách sống, cách suy nghĩ, thậm chí trong cả cách thở của mỗi người. Cụ dặn dò kỹ lưỡng câu nói của người xưa: "Thầy giỏi chữa từ khi bệnh chưa sinh", và "Người hiểu Đạo, giữ tâm bình, khí thuận, huyết hòa – thì trăm bệnh không sinh".

Cụ Anmai, CSsR lại rít thêm một hơi thuốc lào nữa, khói thuốc lại bay lên, vờn nhẹ trong nắng sớm, hòa vào tiếng ấm trà đang reo vui trên bếp lửa hồng. Hình ảnh ấy, âm thanh ấy như thay cho lời nhắn gửi thầm lặng nhưng sâu sắc của cụ đến với mọi người: Hãy sống điều độ, nghĩ điều thiện, ăn uống thuận tự nhiên – ấy chính là phương thuốc trường sinh bất lão mà ai cũng có thể tự mình nắm giữ.