AI CŨNG CÓ THỂ GIỎI, NHƯNG KHÔNG PHẢI AI CŨNG ĐỦ LÌ

Thứ tư - 19/11/2025 03:11

Giỏi, xét theo nghĩa rộng nhất của từ này, là một trạng thái có thể tiếp cận được. Nó không phải là một đặc ân được ban tặng cho một nhóm người ưu tú nào đó, mà là một thành quả của quá trình đầu tư nghiêm túc vào việc học hỏi, rèn luyện và trau dồi. Trong kỷ nguyên của thông tin đại chúng và sự kết nối toàn cầu, kiến thức không còn là rào cản. Bất cứ ai có đủ khao khát và động lực đều có thể tìm thấy nguồn tài liệu khổng lồ, những người thầy vĩ đại, và những mô hình thành công để bắt chước và vượt qua. Từ việc nắm vững một ngôn ngữ lập trình phức tạp, thành thạo một kỹ năng giao tiếp tinh tế, hay đạt được sự hiểu biết sâu sắc về một lĩnh vực khoa học nào đó, tất cả đều nằm trong phạm vi khả năng tiếp thu của bộ óc con người. Khả năng tiếp thu, về bản chất, là một tài sản chung; bộ não của chúng ta được lập trình để thích nghi và phát triển. Cái giỏi, do đó, là một đích đến rõ ràng, có bản đồ và có lộ trình. Nó mời gọi sự tham gia của tất cả mọi người, không phân biệt xuất thân hay năng khiếu ban đầu. Sự khác biệt giữa người giỏi và người chưa giỏi thường chỉ nằm ở mức độ kỷ luật và thời gian mà họ dành để mài giũa bản thân. Ai cũng có thể trở nên giỏi. Đó là một chân lý mang tính khích lệ, một lời hứa về sự công bằng trong cuộc đua học thuật và nghề nghiệp.
Tuy nhiên, cuộc đời hiếm khi là một lộ trình thẳng tắp, được lát bằng những thành công liên tiếp. Con đường từ sự "có thể giỏi" đến sự "thực sự giỏi" và duy trì được cái giỏi ấy lại đầy rẫy những cạm bẫy vô hình mà chỉ riêng tài năng không thể nào vượt qua. Để biến kiến thức tiếp thu được thành thành tựu bền vững, để vượt qua giới hạn mà xã hội hay chính bản thân đặt ra, người ta cần một phẩm chất khác, một sức mạnh nội tại mà người ta thường gọi là sự lì. "Lì" ở đây không mang nghĩa tiêu cực của sự cứng đầu, ngoan cố vô lối, mà là một thuật ngữ chỉ sức chịu đựng phi thường, lòng kiên cường không lay chuyển, và khả năng phục hồi sau thất bại một cách nhanh chóng và mạnh mẽ. Đó là sự "gan lì" trong đối diện với nỗi sợ hãi, sự "chai lì" trước những lời chỉ trích, và sự "bền lì" trong việc giữ vững mục tiêu dù hoàn cảnh có tồi tệ đến mức nào.
Sự lì lợm này chính là nhân tố quyết định giữa người tài năng thành công và người tài năng thất bại. Tài năng, đôi khi, lại là một gánh nặng. Nó có thể tạo ra sự tự mãn, khiến người sở hữu nó dễ dàng nản lòng khi gặp thử thách đầu tiên. Người giỏi mà không lì, khi đối diện với một vấn đề quá khó khăn, một sự bác bỏ cay đắng, hay một thất bại đau đớn, thường có xu hướng dễ dàng chấp nhận việc bỏ cuộc, biện minh cho hành động của mình bằng lý do "không phải lúc" hay "không hợp duyên". Họ có thể giỏi trong việc khởi đầu, nhưng lại yếu kém trong việc kết thúc. Họ có thể thông minh trong việc lập kế hoạch, nhưng lại thiếu kiên nhẫn trong việc thực thi nó qua hàng ngàn ngày đằng đẵng của sự nhàm chán và lặp lại. Giỏi là một tia sáng chói lòa; lì là dòng điện bền bỉ duy trì ánh sáng đó qua đêm dài.
Sức lì lợm là một sự tổng hòa của nhiều phẩm chất tinh thần. Đầu tiên, nó là sức chịu đựng. Sức chịu đựng không phải là việc bạn cảm thấy đau khổ hay mệt mỏi, mà là khả năng bạn vẫn hoạt động hiệu quả dù đang cảm thấy như vậy. Nó là việc bạn chấp nhận rằng mọi hành trình đáng giá đều đòi hỏi sự hy sinh, sự cô đơn, và những khoảng thời gian dài làm việc mà không có bất kỳ sự công nhận hay phần thưởng nào. Trong thế giới của những thành công chớp nhoáng và sự hài lòng tức thời, sự lì là một hành động phản kháng, một lời tuyên bố rằng giá trị đích thực nằm ở quá trình chứ không phải ở đích đến ngắn hạn. Nó đòi hỏi một sự kiên nhẫn gần như vô hạn đối với những công việc lặp đi lặp lại, những chi tiết nhỏ nhặt, và những bước tiến chậm chạp đến mức không thể nhận thấy bằng mắt thường.
Thứ hai, sự lì là khả năng đứng lên sau mỗi lần gục ngã. Thất bại không phải là đối thủ của sự giỏi, mà là kẻ kiểm tra sự lì. Người giỏi có thể vấp ngã vì một sai lầm kỹ thuật; người lì sẽ nhanh chóng phân tích thất bại đó, rút ra bài học, và biến nó thành nhiên liệu cho lần thử tiếp theo. Sự khác biệt nằm ở thái độ đối với sai lầm. Với người thiếu lì, thất bại là bằng chứng cho sự thiếu sót, là dấu hiệu để dừng lại. Với người lì lợm, thất bại là dữ liệu quý giá, là một lần loại trừ thành công một phương pháp sai. Họ không mất niềm tin vào bản thân hay mục tiêu, họ chỉ mất niềm tin vào một phương pháp cụ thể. Sự lì biến nỗi đau thành sự học hỏi, biến sự nghi ngờ thành động lực chứng minh.
Thứ ba, sự lì lợm thể hiện qua khả năng đối diện với nghi ngờ và cô đơn. Trên con đường đi đến thành công thực sự, sẽ luôn có một giai đoạn bạn phải bước đi một mình, không ai thấu hiểu tầm nhìn của bạn, không ai tin vào khả năng của bạn. Sự nghi ngờ đến từ bên ngoài - bạn bè, gia đình, đồng nghiệp - và tệ hơn, nó đến từ bên trong, từ tiếng nói nhỏ bé luôn thì thầm về sự vô dụng và rủi ro. Chính sự lì sẽ tạo ra một lớp màng bảo vệ tâm lý, giúp bạn lọc bỏ những tiếng ồn tiêu cực và giữ vững tần số niềm tin của riêng mình. Sự lì không cần sự công nhận từ bên ngoài; nó tự cung cấp sự xác nhận bằng việc nhìn vào nỗ lực không ngừng nghỉ và những bước tiến nhỏ bé mà người khác không nhìn thấy. Khi mọi người xung quanh nghi ngờ, khi cơ hội tưởng chừng đã trôi qua, sự lì là tiếng nói duy nhất, mạnh mẽ nhất trong tâm hồn: "Hãy tiếp tục."
Nhiều câu chuyện về những người tài năng, thông minh đã kết thúc trong sự dang dở. Họ có trí tuệ siêu phàm, có những ý tưởng đột phá, nhưng rồi, trước áp lực của thị trường, trước sự cạnh tranh khốc liệt, hay đơn giản chỉ là trước sự mệt mỏi kéo dài, họ đã bỏ cuộc. Một dự án dang dở, một cuốn sách chưa kịp hoàn thành, một công ty khởi nghiệp tan rã—tất cả đều không phải vì thiếu tài năng, mà vì thiếu sự bền bỉ, thiếu sức lì để vượt qua cái ngưỡng của sự thất vọng. Cuộc sống và thế giới không thưởng cho tài năng tiềm năng, mà chỉ dành phần thưởng cho thành quả đã được hiện thực hóa. Và hiện thực hóa luôn đòi hỏi một quá trình vật lộn, một cuộc chiến dai dẳng với thực tại, mà chỉ có sức lì mới có thể chiến thắng.
Sự lì lợm không phải là một đặc điểm bẩm sinh. Nó là một cơ bắp tinh thần cần được rèn luyện mỗi ngày. Giống như việc tập tạ, bạn không thể trở nên lì chỉ sau một đêm. Nó được xây dựng qua những hành động nhỏ nhặt: hoàn thành một nhiệm vụ nhỏ bạn muốn bỏ dở, giữ lời hứa với bản thân về một thói quen mới, hay cố gắng thêm năm phút nữa khi cơ thể đã muốn dừng lại. Mỗi lần bạn chọn tiếp tục thay vì bỏ cuộc, dù là trong việc học một bài học khó hay giải quyết một mâu thuẫn cá nhân, bạn đang bơm thêm sức mạnh cho cái gọi là sự lì. Nó là bản lĩnh, là thái độ sống, là sự cam kết không điều kiện với mục tiêu của mình.
Nếu cái giỏi là một công cụ sắc bén, thì cái lì chính là bàn tay vững chãi cầm công cụ ấy. Bàn tay tài năng có thể tạo ra những nét vẽ tuyệt vời trong lúc hưng phấn, nhưng chỉ bàn tay lì lợm mới có thể kiên trì vẽ hàng trăm, hàng ngàn nét vẽ nhàm chán để hoàn thành một kiệt tác vĩ đại. Bàn tay lì lợm là thứ cho phép bạn tiếp tục cày cuốc trong khi những người khác đã dừng lại để nghỉ ngơi hoặc đã chuyển sang một "cơ hội" mới mẻ hơn. Nó giúp bạn hiểu rằng thành công không phải là một cuộc chạy đua nước rút ngắn ngủi, mà là một cuộc chạy marathon kéo dài hàng thập kỷ. Và trong cuộc marathon đó, người chiến thắng không phải là người chạy nhanh nhất lúc ban đầu, mà là người có sức bền và ý chí kiên định nhất cho đến vạch đích.
Hơn nữa, sự lì còn chứa đựng một yếu tố của sự khiêm tốn. Khi bạn lì, bạn hiểu rằng mình không hoàn hảo. Bạn không tự coi mình là người thông minh đến mức không cần học hỏi từ sai lầm. Sự lì cho phép bạn chấp nhận những lời chỉ trích, lắng nghe phản hồi tiêu cực, và bắt đầu lại từ đầu một cách không hề tự ái. Nó là sự nhận thức rằng con đường thành công là một vòng lặp không ngừng của việc thử nghiệm, thất bại, điều chỉnh, và thử nghiệm lại. Sự lì buộc bạn phải từ bỏ cái tôi mong manh của người tài năng và khoác lên mình sự bền bỉ của một người học trò vĩnh viễn của cuộc đời.
Cuối cùng, sự lì lợm là yếu tố tạo nên sự khác biệt cốt lõi. Trong thế giới bão hòa tài năng, nơi mà mọi người đều có bằng cấp, đều có thể nói chuyện trôi chảy, và đều có thể trình bày những ý tưởng hấp dẫn, thứ thực sự khiến bạn nổi bật chính là sự bền bỉ của bạn. Nó không ồn ào, không rực rỡ như tài năng, nhưng nó là nền móng, là bộ khung thép của mọi thành tựu vĩ đại. Chính sự lì biến những người giỏi thành những người bền bỉ, biến ý tưởng thành hành động, và biến ước mơ thành hiện thực. Nó là thứ sức mạnh âm thầm, lặng lẽ giữ bạn trên con đường khi mọi thứ trở nên hỗn loạn.
Nếu bạn muốn đi đến đích, nếu bạn muốn biến cái giỏi của mình thành một thành tựu có ý nghĩa, có tác động lâu dài, hãy học cách lì. Hãy học cách chấp nhận sự khó khăn như một người bạn đồng hành không thể thiếu. Hãy học cách đứng lên sau mỗi lần vấp ngã như một phản xạ tự nhiên. Chỉ khi đủ lì, bạn mới có đủ sức mạnh tinh thần để giữ vững ước mơ của mình qua mọi phong ba bão táp. Chỉ khi lì, bạn mới thấy rằng mọi thử thách, dù lớn đến đâu, cũng chỉ là một bước đệm, một chặng dừng chân để bạn mài sắc thêm ý chí, trên hành trình chinh phục bản thân và định hình lại thế giới xung quanh mình.

Nguồn tin: Lm. Anmai, CSsR