BÀI HỌC VỀ SỰ SAI LẦM VÀ TÍNH CHUẨN MỰC CỦA TRƯỞNG THÀNH

Thứ tư - 19/11/2025 03:15

Cuộc đời vốn là một hành trình dài của sự học hỏi, nơi mà mỗi bước đi đều in dấu những nỗ lực, niềm vui, và không thể thiếu những lầm lỡ. Khởi nguyên của con người là sự non nớt; không ai trong chúng ta sinh ra đã biết hết mọi điều, cũng chẳng ai đủ khôn ngoan, đủ thánh thiện để chưa từng lầm đường, lạc lối. Sự sai lầm, do đó, không phải là một dị biệt hay một khuyết tật của nhân cách, mà là một phần tất yếu của quá trình tồn tại, là cái giá phải trả cho sự tự do lựa chọn và thử nghiệm. Chúng ta vấp ngã, đứng dậy, và tiếp tục đi, mang theo vết thương lẫn bài học. Nhưng điểm then chốt làm nên sự khác biệt giữa người trưởng thành thực thụ và người mãi mãi dậm chân tại chỗ không nằm ở việc họ có sai hay không, mà nằm ở một chân lý khắc cốt ghi tâm: Đời người, ai cũng từng sai, nhưng quan trọng là đừng sai cùng một chỗ. Đây là lằn ranh mỏng manh nhưng quyết định giữa sự tiến hóa của tâm hồn và sự trì trệ của ý chí.
Những sai lầm tìm đến chúng ta dưới nhiều hình thái, đa dạng như chính những ngã rẽ của cuộc đời. Có những sai lầm đến từ sự nhẹ dạ, khi ta chưa đủ kinh nghiệm để nhìn thấu bản chất của vấn đề hay lòng người. Ta vội vàng đưa ra quyết định khi chưa suy xét kỹ lưỡng, tin vào lời hứa hão huyền, hay bỏ qua những dấu hiệu cảnh báo chỉ vì sự chủ quan. Lại có những sai lầm bắt nguồn từ lòng tin, một lòng tin trong sáng và không chút toan tính, nhưng lại đặt nhầm chỗ. Ta tin rằng đối phương cũng sẽ giữ lời hứa như ta, tin rằng sự chân thành của mình sẽ được đáp lại bằng sự tử tế tương đương. Và đau đớn hơn cả, là những sai lầm chỉ vì ta quá yêu, quá tin vào điều mà lẽ ra phải nghi ngờ. Đây là sai lầm mang tính cảm xúc, nơi lý trí bị cảm tính khuất phục, khiến ta cố chấp bám víu vào một mối quan hệ độc hại, một thói quen tiêu cực, hay một lý tưởng không còn phù hợp, chỉ vì sợ hãi sự thay đổi và mất mát. Tất cả những lầm lỗi này đều là những trải nghiệm quý giá, miễn là ta biết dừng lại và phân tích nguyên nhân sâu xa của chúng.
Thế nhưng, cuộc đời vốn công bằng một cách tàn nhẫn và yêu thương một cách minh triết. Nó cho ta quyền được sai, quyền được thử, được vấp ngã để mài sắc kinh nghiệm, nhưng nó không cho ta quyền lặp lại mãi cùng một lỗi. Sự lặp lại lỗi lầm không còn là hành động học hỏi, mà trở thành sự chọn lựa cố ý, một biểu hiện của sự từ chối tiếp nhận bài học. Khi một vết thương cũ cứ mãi bị chạm vào, sự đau đớn không còn là do sự khắc nghiệt của đời, không phải do hoàn cảnh bên ngoài hay người khác, mà hoàn toàn là do ta không chịu học cách bảo vệ chính mình. Vết thương đầu tiên là lỗi của cuộc sống, nhưng vết thương thứ hai, thứ ba tại cùng một vị trí, là lỗi của sự ngu ngơ có chủ ý. Lòng trắc ẩn mà cuộc đời dành cho ta trong lần sai đầu tiên sẽ dần cạn kiệt, thay vào đó là sự nghiêm khắc để buộc ta phải đối diện với sự thật về chính mình.
Sự khác biệt rõ rệt về mức độ trưởng thành được thể hiện ngay trong cách ta phản ứng với thất bại. Có người sai một lần rồi tỉnh, họ ngay lập tức rút ra được một nguyên tắc sống mới, một giới hạn mới cho bản thân, hay một phương pháp làm việc hiệu quả hơn. Họ chấp nhận vết thương như một dấu ấn của quá khứ, không để nó làm tê liệt hiện tại. Nhưng cũng có người phải vấp ngã nhiều lần, trải qua đủ cay đắng, thất vọng, thậm chí là sự khinh miệt của chính bản thân, mới hiểu rằng: tha thứ cho người khác dễ hơn rất nhiều so với tha thứ cho chính mình. Sự tự giày vò, dằn vặt xuất phát từ việc ta nhận ra mình đã quá ngu ngơ, quá cố chấp, quá tin rằng lòng người sẽ không đổi thay, hoặc quá tin vào một công thức thành công đã lỗi thời. Nỗi hổ thẹn khi phải đối diện với gương mặt đã từng lầm lỡ của mình là một ngọn lửa thử thách, chỉ có thể được dập tắt bằng hành động thay đổi thực sự.
Theo thời gian, sự kiện và trải nghiệm sẽ khiến ta chững lại, mang đến một sự tĩnh lặng cần thiết để thẩm định lại hành trình đã qua. Khi nhìn về những điều đã lỡ, ta không còn bị nhấn chìm trong hối hận hay tiếc nuối, mà thay vào đó là lòng biết ơn sâu sắc. Biết ơn vì đã từng dại, để giờ biết khôn ngoan hơn trong các mối quan hệ và quyết định tài chính. Biết ơn vì đã từng mất mát, để giờ biết trân trọng và giữ gìn những giá trị thiêng liêng và những người thực sự quan trọng. Biết ơn vì đã từng sai, để giờ biết cách không mắc phải sai lầm đó thêm nữa. Sự biết ơn này là dấu hiệu rõ ràng nhất của sự chuyển hóa từ một nạn nhân của hoàn cảnh sang một chủ nhân của vận mệnh. Ta không thể xóa bỏ quá khứ, nhưng ta có thể tái định nghĩa ý nghĩa của nó, biến mỗi thất bại thành một viên gạch xây nên lâu đài kinh nghiệm.
Trưởng thành, do đó, không được định nghĩa bằng việc không còn vấp ngã, bởi vấp ngã là điều không thể tránh khỏi khi ta còn đang sống và dấn thân. Trưởng thành được định nghĩa bằng chất lượng của sự đứng dậy: là khi ngã ở đâu, ta biết đứng dậy khác đi. Đây là sự tinh tế của hành vi, là việc ta không chỉ thay đổi hành động bề mặt, mà còn thay đổi cả tư duy và nguyên tắc nền tảng đã dẫn đến sai lầm trước đó. Nếu ta đã từng sai vì tin tưởng mù quáng, lần đứng dậy này, ta học cách tin tưởng một cách có chọn lọc và xác minh. Nếu ta từng sai vì quá nóng vội, lần đứng dậy này, ta học cách chậm lại và cân nhắc. Hành động đứng dậy khác đi chính là sự chấp nhận trách nhiệm một cách tuyệt đối đối với những gì đã xảy ra, và sử dụng sự nhận thức mới mẻ đó để kiến tạo một tương lai khác.
Tuy nhiên, có một bi kịch âm thầm vẫn diễn ra trong đời sống của nhiều người: Đời người ai rồi cũng sai, nhưng nếu vẫn vướng cùng một chỗ, thì có lẽ bài học không phải từ cuộc đời, không phải từ ngoại cảnh hay người khác, mà là từ chính sự cố chấp bên trong ta. Sai lầm lặp lại là tiếng chuông cảnh tỉnh về sự trì trệ của tinh thần. Đó là khi ta đã nhận ra lỗi sai, đã đau đớn vì hậu quả, nhưng lại thiếu dũng khí để thay đổi thói quen, tâm lý, hay mô thức hành vi đã ăn sâu. Có lẽ vì thay đổi quá khó khăn, quá đòi hỏi sự hy sinh, nên ta chọn sự thoải mái nhất thời của việc giữ nguyên hiện trạng và hy vọng một kết quả khác. Sự cố chấp này là một bức tường vô hình ngăn cản sự phát triển, biến ta thành tù nhân của chính lịch sử cá nhân mình.
Sai lầm là thầy vĩ đại nhất, nhưng chỉ khi ta biết cúi đầu học hỏi. Một người khôn ngoan không phải là người không bao giờ sai, mà là người không bao giờ bỏ phí một sai lầm nào. Mỗi lần vấp ngã là một cơ hội để tự vấn, để lắng nghe tiếng nói bên trong, để nhận diện những điểm yếu cốt lõi của bản thân. Sự học hỏi từ sai lầm đòi hỏi sự khiêm tốn, lòng can đảm để đối diện với sự thật trần trụi về mình, và một ý chí kiên định để thay đổi. Nếu ta cứ để mình sai mãi cùng một điều, thì bài học sẽ chẳng bao giờ kết thúc, và ta sẽ mãi mắc kẹt trong một vòng lặp luẩn quẩn của nỗi đau và sự hối hận, không thể nào đạt tới sự bình an và trưởng thành đích thực mà Thượng Đế đã ban tặng cho mỗi người.
Chúng ta phải nhớ rằng, cuộc sống không đòi hỏi sự hoàn hảo, nhưng đòi hỏi sự tiến bộ liên tục. Sự tiến bộ này được đo lường không phải bằng số lần ta thành công, mà bằng số lần ta đứng dậy khác đi sau mỗi cú ngã. Đó là việc ta biến kinh nghiệm thành trí tuệ, và biến nỗi đau thành sức mạnh. Đó là lúc ta không còn đổ lỗi cho hoàn cảnh, cho người khác, mà tự nhận lấy cây bút để viết tiếp chương đời mới, một chương không còn lặp lại những lỗi lầm cũ kỹ. Đây chính là chuẩn mực của sự trưởng thành, là minh chứng cho một linh hồn đã được tôi luyện và sẵn sàng đón nhận những thử thách mới trên con đường hướng về sự trọn vẹn.

Nguồn tin: Lm. Anmai, CSsR