CÓ TIỀN, CÓ BẠN – HẾT TIỀN, HẾT BẠN: PHÉP THỬ CỦA LÒNG NGƯỜI VÀ MẶT TRÁI CỦA SỰ THỊNH VƯỢNG

Thứ tư - 19/11/2025 03:07

Cuộc đời này, dường như, được dẫn dắt bởi một quy luật vô hình nhưng nghiệt ngã, một định lý chẳng ai muốn tin nhưng lại luôn hiện hữu: "Có tiền, có bạn – Hết tiền, hết bạn." Đó không chỉ là một câu nói cửa miệng hay một nhận định cay đắng của người thất bại, mà là một sự thật trần trụi, một phép thử đau lòng mà mỗi người trong chúng ta, dù ít dù nhiều, đều phải đối diện. Khi ta đứng trên đỉnh cao của thịnh vượng, khi tài khoản ngân hàng không ngừng nhảy số, khi những dự án làm ăn phát đạt và uy tín cá nhân được củng cố bằng ánh kim loại sáng lấp lánh, thì vòng vây xung quanh ta bỗng chốc trở nên đông đúc đến lạ thường. Ánh sáng của tiền bạc dường như là một thứ nam châm mạnh mẽ, thu hút không chỉ những cơ hội làm ăn mà còn vô số nụ cười, lời khen ngợi, và những lời mời gọi thân tình. Ai cũng muốn được là một phần của bữa tiệc, ai cũng sẵn sàng nâng ly chúc mừng, và ai cũng tự nhận là người thân cận nhất, người hiểu ta nhất. Trong khoảnh khắc huy hoàng ấy, ta dễ dàng lầm tưởng rằng mình đang sở hữu một kho tàng tình cảm và sự ủng hộ vô bờ bến, một mạng lưới quan hệ bền chắc được xây dựng trên nền tảng của lòng người và sự quý mến chân thành.
Sự lầm tưởng ấy nảy sinh từ một thực tế tâm lý: tiền bạc tạo ra một môi trường giả lập của sự an toàn và giá trị. Khi ta giàu có, ta không chỉ là một cá nhân, mà ta là một nguồn tài nguyên. Ta là người có thể bao một bữa tiệc xa hoa, người có thể giới thiệu một mối làm ăn béo bở, người có thể cho vay một khoản tiền không cần thế chấp, hoặc ít nhất, ta là người mang lại cảm giác dễ chịu, hào nhoáng cho những người xung quanh. Họ đến với ta không phải vì bản chất con người ta, không phải vì những giá trị nội tại ta mang, mà vì cái bóng vật chất ta tạo ra. Nụ cười của họ rạng rỡ, sự nhiệt tình của họ không thể chối từ, những lời hứa hẹn của họ bay bổng như những cánh diều trong gió xuân, và ta, kẻ đang hưởng thụ sự chú ý, vô tình trở thành vị chủ nhân hào phóng, say sưa trong men rượu của sự được tôn trọng, được săn đón. Những mối quan hệ này được thiết lập trên nguyên tắc trao đổi lợi ích một cách tinh vi, một cuộc giao dịch mà cả hai bên đều cảm thấy mình có lợi, ít nhất là trong hiện tại, nhưng nó hoàn toàn thiếu đi cái gốc rễ của sự đồng cảm và vô vị lợi, vốn là nền tảng của tình bạn đích thực.
Thế rồi, cuộc đời không bao giờ bằng phẳng như ta tưởng. Mọi thứ thịnh vượng đều mang trong mình hạt mầm của suy tàn, mọi đỉnh cao đều dẫn đến một sườn dốc vô định. Dù là một quyết định sai lầm trong kinh doanh, một biến cố sức khỏe bất ngờ, hay đơn giản chỉ là sự thay đổi của thị trường, túi tiền bắt đầu vơi đi, và bức tranh về cuộc sống của ta dần chuyển sang một gam màu tối. Đây chính là lúc tấm màn nhung của sân khấu cuộc đời hạ xuống, để lộ ra những sự thật lạnh lùng và phũ phàng. Sự thay đổi không đến ào ạt như một cơn bão tố, mà nó len lỏi, âm thầm và đau đớn như một vết thương nhiễm trùng. Các cuộc hẹn hò giảm dần tần suất, rồi thưa thớt hẳn. Những tin nhắn trước đây được hồi đáp tức thì giờ đây có thể bị "đã xem" rồi bỏ qua, hoặc nhận được những câu trả lời xã giao, khô khan và đầy khoảng cách. Những người quen cũ, những người từng thề non hẹn biển về tình huynh đệ, bỗng dưng trở nên bận rộn một cách kỳ lạ. Họ có hàng trăm lý do chính đáng để không gặp ta, để không tham gia vào những khó khăn mà ta đang gánh chịu, để giữ mình cách xa khỏi cái bóng xám xịt của sự thất bại.
Khoảnh khắc nhận ra rằng ánh sáng đã tắt và những cánh bướm đã bay đi là một trong những trải nghiệm cô đơn và nhói lòng nhất của một người. Khi ta giàu có, ta được vây quanh; khi ta nghèo đi, ta bị cô lập, bị đóng khung trong sự im lặng đáng sợ. Cái lạnh lẽo không chỉ đến từ sự thiếu thốn vật chất, mà nó còn xuyên thấu tâm can bởi sự phản bội của lòng người. Ta chợt hiểu ra rằng, những lời khen ngợi, những cử chỉ thân thiết, những lời cam kết hỗ trợ trước đây không phải dành cho ta, mà là dành cho tiền của ta. Ta không phải là mục tiêu của tình cảm, mà là phương tiện của lợi ích. Cái vòng tròn mà ta từng tự hào đứng giữa giờ đây tan rã như sương khói, chỉ còn lại ta cô độc nhìn vào khoảng trống rỗng. Sự cô lập này chính là hệ quả tất yếu của việc xây dựng quan hệ trên nền cát lún của vật chất. Tiền bạc không chỉ không mua được tình bạn, mà nó còn tạo ra một lớp mặt nạ che đậy đi bản chất thật của những người xung quanh ta, khiến ta mù quáng và mất khả năng phân biệt đâu là vàng, đâu là thau.
Nhưng đồng tiền, dù mang tiếng là phũ phàng, lại là một công cụ lọc hiệu quả và khách quan nhất. Nó là một bài kiểm tra nghiêm khắc của sự trung thực và lòng trung thành, một thanh lọc tự nhiên loại bỏ đi những mối quan hệ hời hợt, chỉ biết đến lợi ích cá nhân. Phép thử này đau đớn, nhưng lại vô cùng cần thiết. Nó giúp ta định hình lại giá trị của tình bạn. Tình bạn thật sự không cần đến những bữa tiệc linh đình, không cần đến những món quà đắt tiền hay những chuyến du lịch xa xỉ. Tình bạn chân thành được đo lường bằng sự hiện diện không điều kiện, bằng khả năng chia sẻ gánh nặng thay vì chỉ chia sẻ niềm vui, bằng một cái nắm tay im lặng trong giông bão thay vì những lời nói hoa mỹ trong ánh hào quang. Những người ở lại khi ta mất tất cả không phải là những người kém thông minh hay kém thực tế, mà họ là những người giàu có về mặt tinh thần, những người đặt tình cảm, sự đồng cảm và lòng trung thành lên trên giá trị vật chất phù du. Họ thấy được con người ta, tâm hồn ta, chứ không phải thấy được túi tiền ta.
Trong vai trò là một linh mục (Lm. Anmai, CSsR), tôi nhận thấy định luật này không chỉ mang tính xã hội mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Tiền bạc, trong Kinh Thánh, thường được gọi là "thần Mammon," một vị thần giả dối đòi hỏi sự thờ phượng và đổi lại bằng sự giàu có tạm thời. Nó là thứ có thể mua chuộc thế giới, nhưng không bao giờ mua chuộc được Thiên Chúa hay một tâm hồn trong sạch. Bài học về tiền bạc và tình bạn chính là bài học về sự lựa chọn: ta chọn phụ thuộc vào sự giàu có bên ngoài, thứ dễ dàng tan biến, hay ta chọn vun đắp những kho tàng nội tại, những giá trị bền vững như đức tin, lòng nhân ái, sự tử tế và tình yêu thương vô điều kiện. Những mối quan hệ được xây dựng trên nền tảng của tinh thần – sự chia sẻ niềm tin, lý tưởng sống, sự cảm thông với những yếu đuối của nhau – mới là những sợi dây kết nối không thể đứt gãy. Khi ta nghèo vật chất, ta có cơ hội khám phá ra sự giàu có bên trong của mình và của những người bạn chân chính còn ở lại.
Thực tế là, ta không thể trách cứ mọi người. Trong xã hội hiện đại, thời gian là tiền bạc, và sự kết nối thường bị thương mại hóa. Nhiều người rút lui không phải vì họ xấu xa, mà vì họ sợ hãi. Họ sợ hãi sự phiền phức, sợ hãi gánh nặng, sợ hãi bị lây nhiễm "cái nghèo," sợ hãi rằng việc ở bên một người thất bại sẽ làm giảm đi giá trị xã hội của chính họ. Sự rút lui này là một phản ứng phòng vệ của một xã hội đặt nặng hiệu suất và thành công. Tuy nhiên, việc ta hiểu được nguyên nhân không có nghĩa là ta phủ nhận đi sự đau đớn mà nó gây ra. Thay vì trách móc, ta cần học cách tri ân bài học đắt giá này. Sự mất mát tiền bạc và bạn bè hời hợt là cái giá phải trả để có được sự sáng suốt, để biết rõ ai là người ta nên dành thời gian và tình cảm, và ai là người ta nên nhẹ nhàng buông bỏ. Thất bại tài chính mang đến sự mất mát về vật chất, nhưng lại mang đến sự giàu có về nhận thức.
Việc chọn bạn bè bằng trái tim lẫn lý trí là một nghệ thuật sống. Lý trí giúp ta nhận diện những dấu hiệu của sự lợi dụng ngay từ đầu: liệu họ có quan tâm đến cuộc sống của ta khi ta không thể mang lại lợi ích gì không? Liệu họ có sẵn sàng dành thời gian lắng nghe mà không kèm theo một yêu cầu nào không? Liệu họ có mừng cho thành công của ta một cách chân thành và đau buồn trước thất bại của ta một cách thực lòng không? Trái tim mách bảo ta về sự đồng điệu tâm hồn, về cảm giác an toàn và sự tin tưởng. Một người bạn chân thành không nhất thiết phải là người giỏi giang, giàu có nhất, mà là người có tâm hồn đẹp nhất, người nhìn thấy con người thật của ta và yêu quý nó, bao gồm cả những vết rạn nứt và sai lầm. Họ không phải là người cần ta khi ta có tiền, mà là người muốn ta ở bên họ, bất kể ta có gì.
Tình bạn chân thật là một hòn đảo bình yên giữa đại dương biến động của cuộc đời. Khi tiền bạc là thủy triều lên xuống thất thường, cuốn đi mọi thứ không có nền tảng vững chắc, thì tình bạn chân thành giống như ngọn hải đăng kiên cố, luôn chiếu sáng và dẫn lối khi ta lạc lối giữa bão tố. Giá trị của một con người không nằm ở số dư trong tài khoản, mà nằm ở số lượng những người thật sự yêu thương ta và sẵn lòng đồng hành cùng ta khi ta không còn gì trong tay. Chính những người bạn ấy, đôi khi, lại là nguồn lực mạnh mẽ nhất giúp ta vực dậy. Sự hỗ trợ về tinh thần, lời động viên chân thành, một bữa ăn đạm bạc nhưng ấm cúng, một bờ vai để tựa vào – tất cả những điều đó có sức mạnh lớn hơn bất kỳ khoản vay ngân hàng nào, bởi nó tái khẳng định giá trị con người ta, giá trị của sự kết nối, thứ mà tiền bạc không thể đụng đến được.
Vì vậy, khi đối diện với hiện thực phũ phàng của sự xa lánh, ta không nên chìm đắm trong sự cay đắng. Thay vào đó, hãy xem đây là cơ hội để sắp xếp lại cuộc sống và các mối quan hệ của mình. Hãy trân trọng và biết ơn những người bạn đã vượt qua được bài kiểm tra khắt khe của tiền bạc. Hãy dành thời gian và năng lượng để nuôi dưỡng những tình bạn ấy, bởi đó là tài sản vô giá, thứ duy nhất có thể theo ta đi suốt cuộc đời, qua mọi bão giông. Tiền bạc có thể mất đi và kiếm lại được, nhưng lòng tin bị đánh mất và tình bạn chân thành bị bỏ rơi thì khó có thể tìm lại. Khi ta chấp nhận định luật "Có tiền, có bạn – Hết tiền, hết bạn" như một cơ chế lọc tự nhiên, ta sẽ thấy sự cô đơn không còn là một sự trừng phạt, mà là một phước lành, là sự khởi đầu của những mối quan hệ thực sự ý nghĩa, nơi mà con người thật của ta được nhìn nhận và yêu thương.
Cuối cùng, điều quan trọng nhất không phải là ta có bao nhiêu tiền trong ví, mà là ta có bao nhiêu người bạn sẵn sàng chia sẻ ổ bánh mì cuối cùng với ta. Hạnh phúc đích thực không đến từ sự phô trương của cải, mà đến từ sự giản dị và chân thành của những mối quan hệ còn sót lại sau khi ánh hào quang đã tan biến. Hãy luôn nhớ rằng, tiền có thể mua được sự tiện nghi, mua được sự chú ý, nhưng tình bạn chân thành sẽ đi cùng ta qua mọi giông bão cuộc đời.

Nguồn tin: Lm. Anmai, CSsR