SỰ XA HOA VÀ TRÁCH NHIỆM SINH THÁI TRONG GIÁO HỘI

Chủ nhật - 23/11/2025 08:48

Sự xa hoa trong Giáo Hội luôn là một vết thương. Đó là một nghịch lý nhức nhối, một sự mâu thuẫn nội tại đâm sâu vào chính căn tính của một cộng đồng được mời gọi đi theo Đấng đã sinh ra trong máng cỏ và chết trần trụi trên Thập giá. Vết thương này không chỉ nằm ở khía cạnh vật chất—những công trình đồ sộ, những vật dụng quý giá, những nghi thức phô trương—mà còn là một vết thương thần học sâu sắc, làm méo mó hình ảnh của Nước Trời, biến sứ điệp giải thoát thành biểu tượng của quyền lực trần thế. Khi Giáo Hội, mà cốt lõi của mình là chia sẻ và phục vụ, lại chọn thể hiện mình qua sự giàu có áp đảo, người ta không còn thấy được khuôn mặt của Đức Kitô nghèo khó mà chỉ thấy bóng dáng của Caesar. Vết thương ấy càng nhức nhối hơn khi ta nhận ra rằng, sự xa hoa này không chỉ là một hành vi tiêu xài nội bộ, mà nó còn tạo ra những hậu quả sinh thái và xã hội vượt ra ngoài bức tường nhà thờ, khiến chính Thụ Tạo phải kêu khóc vì những lựa chọn của chúng ta, những quyết định tưởng chừng như vô hại về vật liệu xây dựng hay trang trí.
Trong thông điệp Laudato Si’, Đức Thánh Cha Phanxicô đã chỉ ra mối liên hệ không thể tách rời giữa tiếng kêu của người nghèo và tiếng kêu của Trái Đất, một tiếng kêu kép mà sự xa hoa của chúng ta thường cố tình làm ngơ. Khi một công trình tôn giáo, dù là nhà thờ, tu viện, hay trung tâm hành hương, quyết định sử dụng các loại gỗ quý hiếm, đắt tiền, và đặc biệt là không kiểm chứng nguồn gốc, nó không chỉ đơn thuần là mua một vật liệu, mà là tham gia vào một chuỗi tội lỗi sinh thái toàn cầu. Giáo Hội vô tình—hay hữu ý—đang góp phần vào việc phá rừng một cách tàn bạo. Nạn phá rừng, nhất là ở các khu vực rừng mưa nhiệt đới vốn được mệnh danh là lá phổi của hành tinh, không chỉ đơn thuần là việc chặt cây; nó là một hành động hủy diệt sinh học không thể đảo ngược, xóa sổ các hệ sinh thái phức tạp đã mất hàng thiên niên kỷ để hình thành. Hàng triệu loài động thực vật mất đi môi trường sống vĩnh viễn, dẫn đến sự suy giảm không chỉ về số lượng loài mà còn về khả năng phục hồi của toàn bộ hệ sinh thái.
Việc sử dụng gỗ quý, nếu không truy xuất được nguồn gốc hợp pháp và bền vững, sẽ kích thích mạnh mẽ thị trường gỗ lậu, nơi mà lợi nhuận khổng lồ che mờ mọi nguyên tắc đạo đức và pháp luật. Các công trình tôn giáo, với uy tín và sự thiêng liêng của mình, lẽ ra phải là thành trì chống lại sự vô luân của thị trường, nhưng khi trở thành khách hàng vô tâm, chúng lại tiếp tay cho chính hành vi hủy hoại mà chúng được mời gọi lên án.
Sự góp phần vào việc phá rừng này đương nhiên dẫn đến hậu quả thứ hai là làm suy giảm nghiêm trọng hệ sinh thái. Rừng, đặc biệt là rừng nguyên sinh, không chỉ là nơi trú ngụ của sinh vật mà còn là bộ điều chỉnh khí hậu, chu trình nước, và chất lượng đất toàn cầu. Khi rừng bị chặt phá, đất đai không còn lớp che phủ, dẫn đến xói mòn, rửa trôi chất dinh dưỡng, và cuối cùng là sa mạc hóa. Các lưu vực sông bị ảnh hưởng, chu trình mưa bị gián đoạn, gây ra lũ lụt ở nơi này và hạn hán ở nơi khác. Việc sử dụng gỗ quý không rõ nguồn gốc trong các công trình tôn giáo, dù chỉ là một phần nhỏ so với tổng nhu cầu gỗ toàn cầu, lại mang một sức nặng biểu tượng khủng khiếp: đó là sự ưu tiên cái đẹp vật chất, cái sang trọng trần gian, hơn là sự sống còn của môi trường mà Thiên Chúa đã giao phó cho con người chăm sóc. Mỗi mét khối gỗ quý được đẽo gọt thành bục giảng, bàn thờ, hay đồ trang trí lộng lẫy có thể đã là một phần của hệ sinh thái đang chết dần, một sự hy sinh vô ích của Đời Sống cho cái mà Kinh Thánh gọi là "sự hư nát chóng qua".
Hậu quả thứ ba, và có lẽ là nghiêm trọng nhất về mặt toàn cầu, là việc đẩy nhanh biến đổi khí hậu. Rừng là bể chứa carbon tự nhiên lớn nhất của Trái Đất. Cây cối hấp thụ CO2 từ khí quyển và lưu trữ nó trong sinh khối. Khi một cây bị đốn hạ và đặc biệt là khi rừng bị đốt phá để lấy đất canh tác hoặc mở đường cho khai thác gỗ, lượng carbon đã được tích trữ sẽ bị giải phóng trở lại vào khí quyển dưới dạng khí nhà kính. Sự hủy diệt rừng nhiệt đới đóng góp một tỷ lệ đáng kể vào tổng lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu. Do đó, việc các công trình tôn giáo, dù với mục đích trang nghiêm hay tôn kính, lại gián tiếp tài trợ cho việc khai thác gỗ phi pháp là một sự tham gia vào tội lỗi sinh thái tập thể, trực tiếp làm tăng tốc độ nóng lên toàn cầu. Sự lộng lẫy bằng gỗ quý trong nhà thờ lại vô tình trở thành một gánh nặng carbon mà cả thế giới phải gánh chịu. Đây là một hành động đi ngược lại tinh thần của Tin Mừng, vốn kêu gọi con người phải là người quản lý tốt các tài nguyên được ban tặng, chứ không phải là kẻ phá hoại, gây nguy hiểm cho tương lai của chính các thế hệ con cháu.
Và đây là điều đáng buồn nhất: hành động vô tâm của chúng ta về vật chất lại gây hại đến chính những cộng đồng nghèo nhất, những người mà Giáo Hội được mời gọi đặc biệt để phục vụ và bảo vệ. Các cộng đồng dân cư nghèo, thường là những người dân bản địa sống phụ thuộc vào rừng để sinh tồn, là những người chịu hậu quả đầu tiên và nặng nề nhất của thiên tai và khí hậu cực đoan. Nạn phá rừng làm mất đi nguồn sinh kế của họ, đẩy họ vào cảnh nghèo đói và xung đột đất đai. Biến đổi khí hậu gây ra hạn hán kéo dài, lũ lụt tàn phá, và bão tố dữ dội—những hiện tượng mà người nghèo, với cơ sở hạ tầng yếu kém và nguồn lực ít ỏi, hoàn toàn không có khả năng chống đỡ. Khi một Giáo xứ hay một Dòng tu quyết định xây dựng một bàn thờ lộng lẫy bằng gỗ quý không rõ nguồn gốc, cái giá thực sự của sự lộng lẫy đó không chỉ là số tiền ghi trên hóa đơn, mà là nước mắt và sự khốn cùng của những người phải gánh chịu hậu quả sinh thái ở đầu kia của chuỗi cung ứng. Sự xa hoa trở thành một hình thức bạo lực đối với người nghèo, một sự chiếm đoạt nguồn lực và sự sống còn của họ.
Trước thực tế đáng buồn này, lời mời gọi sống tinh thần Tin Mừng vang lên mạnh mẽ hơn bao giờ hết: Đơn sơ – Minh bạch – Bảo vệ thụ tạo.
Đơn sơ không phải là nghèo đói túng quẫn, mà là sự tự nguyện từ bỏ quyền lực và sự phô trương vật chất để làm nổi bật giá trị tinh thần. Sự đơn sơ là ngôn ngữ rõ ràng nhất của Đức Kitô: không có chỗ cho Ngài trong quán trọ, Ngài ăn mặc như một người thường, và Ngài chọn những ngư dân nghèo làm tông đồ. Đối với Giáo Hội, đơn sơ có nghĩa là các công trình tôn giáo phải là biểu tượng của sự khiêm nhường phục vụ, nơi mà sự tôn kính Thiên Chúa không cần phải thể hiện qua sự xa hoa đắt đỏ. Sự cao cả của Thiên Chúa phải được thể hiện qua vẻ đẹp của nghệ thuật chân chính, của sự bền vững và của lòng hiếu khách, chứ không phải qua giá trị thị trường của vật liệu. Khi một công trình kiến trúc đơn sơ, nó sẽ dễ dàng hòa hợp với môi trường tự nhiên và với cuộc sống thường nhật của cộng đồng, trở thành một không gian thiêng liêng dễ tiếp cận, chứ không phải là một pháo đài ngăn cách giữa người giàu và người nghèo.
Minh bạch là nguyên tắc đạo đức phải được áp dụng trên mọi cấp độ của đời sống Giáo Hội, đặc biệt là trong quản lý tài chính và mua sắm vật tư. Giáo Hội phải thiết lập các quy trình kiểm tra nguồn gốc vật liệu nghiêm ngặt, yêu cầu chứng nhận rõ ràng (ví dụ: chứng nhận FSC cho gỗ có nguồn gốc bền vững) cho tất cả các vật liệu tự nhiên được sử dụng. Sự minh bạch này không chỉ là nghĩa vụ đối với luật pháp mà còn là một hành động công khai về đức tin và đạo đức. Khi mua một tấm gỗ, Giáo Hội cần phải biết chắc chắn rằng không có cây rừng bất hợp pháp nào bị đốn, không có công nhân nào bị bóc lột, và không có cộng đồng bản địa nào bị chiếm đoạt đất đai vì món hàng đó. Sự minh bạch trong chuỗi cung ứng là cách Giáo Hội thực thi công lý sinh thái ngay cả trong những hành động nhỏ nhất của mình. Nó là lời chứng mạnh mẽ rằng Giáo Hội ưu tiên luân lý hơn lợi nhuận, và con người cùng môi trường hơn vật chất.
Bảo vệ thụ tạo không còn là một lựa chọn thêm vào hay một phong trào thời thượng, mà là một trụ cột không thể thiếu của sứ mạng Giáo Hội trong thế kỷ XXI. Sứ mạng của Giáo Hội không phải là phô bày sự sang trọng, nhưng là trở nên dấu chỉ của Nước Trời: đơn giản – khiêm tốn – đứng về phía người yếu thế. Nếu Giáo Hội thực sự tin vào lời rao giảng của mình, thì mọi hành động, từ việc dâng Thánh Lễ đến việc xây dựng một ngôi nhà nguyện, đều phải phản ánh sự tôn trọng sâu sắc đối với công trình của Thiên Chúa. Bảo vệ thụ tạo là nhận ra rằng mọi vật chất, từ viên đá lát nền đến tấm gỗ lợp mái, đều là một ân huệ từ Thiên Chúa và phải được sử dụng với sự biết ơn và trách nhiệm tối đa.
Sứ mạng của Giáo Hội là trở thành dấu chỉ của Nước Trời, một Vương quốc mà các giá trị bị đảo ngược: người cuối cùng trở thành người đứng đầu, người nghèo được chúc phúc, và sự phục vụ là quyền lực cao nhất. Một Giáo Hội phô bày sự sang trọng sẽ là một dấu chỉ mờ nhạt, thậm chí gây hiểu lầm, về một Nước Trời mà Đức Kitô đã nói là không thuộc về thế gian này. Ngược lại, một Giáo Hội đơn giản, khiêm tốn, và đứng về phía người yếu thế—bao gồm cả những sinh vật bị áp bức và hệ sinh thái bị tổn thương—sẽ trở thành một dấu chỉ sáng ngời, một lời tiên tri sống động về một trật tự mới dựa trên công lý, hòa bình và sự hòa hợp.
Để các công trình tôn giáo thực sự là “nhà của Thiên Chúa và của người nghèo”, Giáo Hội cần phải vượt qua thói quen cũ và đặt ra các nguyên tắc rõ ràng, mang tính ràng buộc trên phạm vi toàn cầu. Sự thay đổi này đòi hỏi một cuộc cách mạng văn hóa và tâm linh.
Thứ nhất, về mặt Thần học và Đạo đức: Giáo Hội cần chính thức tuyên bố rằng việc sử dụng các vật liệu không rõ nguồn gốc, đặc biệt là những vật liệu liên quan đến việc phá rừng và bóc lột, là một hình thức bạo lực chống lại Thụ Tạo và là một sự vi phạm công lý sinh thái. Cần tích hợp giáo huấn xã hội của Giáo Hội về sinh thái toàn diện vào các chương trình đào tạo linh mục, tu sĩ và giáo dân, nhằm thay đổi triệt để tâm lý ưu tiên sự lộng lẫy bên ngoài hơn là tính bền vững và sự minh bạch đạo đức. Cần nhấn mạnh lại rằng, vẻ đẹp của công trình Thiên Chúa không nằm ở sự giàu có vật chất mà ở nghệ thuật đích thực, tính bền vững, và khả năng mời gọi con người cầu nguyện và sống bác ái. Vẻ đẹp của một công trình tôn giáo phải nằm ở sự cân bằng giữa tính linh thiêng và tính môi trường, giữa sự tôn kính Thiên Chúa và sự tôn trọng công trình Ngài đã tạo dựng.
Thứ hai, về mặt Quản lý Tài sản và Xây dựng: Cần thiết lập một quy tắc mua sắm chung cho tất cả các giáo phận, dòng tu và tổ chức Công giáo trên toàn thế giới, yêu cầu ưu tiên:
1.    Vật liệu có nguồn gốc địa phương và tái tạo: Sử dụng các vật liệu có sẵn tại địa phương, giảm thiểu dấu chân carbon từ vận chuyển, và hỗ trợ kinh tế cộng đồng. Ưu tiên các vật liệu tái chế hoặc có thể tái chế.
2.    Chứng nhận sinh thái bắt buộc: Bất kỳ vật liệu nào có nguy cơ gây hại sinh thái cao (như gỗ, đá quý, hoặc kim loại) đều phải có chứng nhận quốc tế về nguồn gốc hợp pháp, khai thác bền vững, và không bóc lột lao động.
3.    Thiết kế bền vững và hiệu quả năng lượng: Các công trình mới phải tuân thủ các tiêu chuẩn xây dựng xanh, tối ưu hóa việc sử dụng năng lượng, nước và ánh sáng tự nhiên. Công trình cũ cần được cải tạo để giảm thiểu tác động môi trường.
Thứ ba, về mặt Phụng vụ và Giáo dục: Cần có một sự điều chỉnh về mặt phụng vụ và giáo dục nhằm làm nổi bật giá trị của sự đơn sơ. Ví dụ, thay vì khuyến khích các nghi lễ phức tạp và tốn kém, Giáo Hội nên thúc đẩy sự tham gia tích cực và đơn giản của cộng đồng. Các công trình tôn giáo cần có không gian dành cho việc giáo dục sinh thái, nơi mà giáo dân có thể học hỏi về trách nhiệm bảo vệ môi trường và mối liên hệ giữa đức tin và hành động cụ thể.
Tóm lại, sự xa hoa trong Giáo Hội là một vết thương không thể dung thứ vì nó không chỉ mâu thuẫn với tinh thần Tin Mừng mà còn trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia vào sự hủy hoại Thụ Tạo và gây hại cho người nghèo. Vết thương này phải được chữa lành bằng ba liều thuốc mạnh: sự Đơn sơ trong lối sống, sự Minh bạch trong quản lý tài sản, và sự Bảo vệ Thụ Tạo trong mọi quyết định. Chỉ khi nào các công trình tôn giáo thực sự phản ánh tinh thần của Laudato Si’—đơn giản, khiêm nhường, và ý thức sinh thái—thì chúng mới có thể xứng đáng là “nhà của Thiên Chúa và của người nghèo,” và trở thành dấu chỉ hy vọng cho một thế giới đang khát khao công lý và hòa bình. Việc đặt ra các nguyên tắc nghiêm ngặt trong mua sắm và xây dựng không phải là một gánh nặng hành chính, mà là một hành động tiên tri, một lời tuyên xưng rõ ràng về đức tin trong một thời đại mà Trái Đất đang lên tiếng kêu than.

Nguồn tin: Lm. Anmai, CSsR