TRÁCH NGƯỜI, TRÁCH ĐỜI, NHƯNG KHÔNG BAO GIỜ TRÁCH MÌNH

Có một nghịch lý hiện sinh vẫn hằng tồn tại trong dòng chảy của kiếp nhân sinh, đó là con người thường rất tinh tường đôi mắt khi nhìn ra thế giới bên ngoài, nhưng lại hiếm khi đủ can đảm để quay cái nhìn ấy vào sâu thẳm tâm hồn mình. Có một kiểu người, cả đời chỉ mải miết nhìn ra ngoài: trách người này sống tệ, trách người kia giả dối; trách đời này bất công, trách hoàn cảnh nghiệt ngã. Khi mọi chuyện không như ý, phản xạ tự nhiên của họ là tìm đủ mọi lý do ngoại tại để đổ lỗi, như một tấm khiên che chắn cho cái tôi yếu ớt của mình. Chẳng bao giờ họ chịu dừng lại một chút, trong thinh lặng của cõi lòng, để soi lại chính mình và tự vấn: “Mình đã làm đủ chưa? Mình có đang đi sai hướng không? Hay chính mình cũng là một phần tạo nên những đổ vỡ ấy?”. Cuộc sống, xét cho cùng, là một tấm gương phản chiếu trung thực. Người nào luôn nhìn ra ngoài với đôi mắt hằn học, sẽ chỉ thấy bóng dáng của lỗi lầm và thất vọng dội ngược lại. Ngược lại, người biết nhìn lại chính mình, dù khó khăn và đau đớn đến đâu, vẫn sẽ tìm thấy ánh sáng của hy vọng và con đường để đổi thay. Những người chỉ biết trách móc sẽ mãi đứng yên giữa biển đời đầy sóng gió, bị dòng chảy cuốn đi trong sự ấm ức mà không hiểu vì sao mình mãi khổ đau.

Trong nhãn quan đức tin Kitô giáo, căn bệnh "đổ lỗi" này thực ra đã có từ thuở hồng hoang. Khi Thiên Chúa hỏi A-đam về việc ăn trái cấm, người đàn ông đầu tiên ấy đã không nhận lỗi về mình mà lập tức chỉ tay sang người bạn đời: "Người đàn bà mà Ngài đã đặt bên con, chính người đó đã cho con ăn". Và Ê-va, cũng theo một lối mòn ấy, đổ lỗi cho con rắn. Không ai dám đứng thẳng người để nói lời "mea culpa" – lỗi tại tôi. Sự chối bỏ trách nhiệm ấy không làm cho con người vô tội, mà trái lại, nó đẩy con người xa rời Thiên Chúa và xa rời nhau. Không trách mình không có nghĩa là mình mạnh mẽ hay oan ức. Ngược lại, đó là dấu hiệu của sự trốn tránh và hèn nhát thiêng liêng. Khi ta quá dễ chịu với bản thân, ta trở nên khắt khe với người khác. Khi ta dễ dàng đổ lỗi cho hoàn cảnh, ta đánh mất cơ hội quý giá để sửa sai và nên thánh. Cuộc đời này vốn dĩ không hoàn hảo, và bản thân mỗi người cũng mang trong mình đầy những khiếm khuyết của thân phận tro bụi. Nhưng mỗi lỗi lầm, mỗi vấp ngã là một bài học, là một nấc thang để ta bước lên cao hơn trong đời sống nhân bản và thiêng liêng. Nếu không nhận ra điều này, con người sẽ mãi mãi là nạn nhân của chính tâm trí hẹp hòi và sự kiêu ngạo của mình.

Người trưởng thành, về mặt tâm lý cũng như tâm linh, là người biết rằng trách nhiệm bắt đầu từ bản thân. Họ hiểu một chân lý sâu sắc: nếu muốn thay đổi thế giới, hay ít nhất là thay đổi hoàn cảnh hiện tại, trước hết hãy thay đổi chính mình. Thánh Augustinô đã từng trải qua một hành trình dài đổ lỗi cho hoàn cảnh và dục vọng, cho đến khi ngài quay vào bên trong và thốt lên: "Chúa ở trong con mà con lại tìm Chúa ở ngoài con". Sự hoán cải đích thực luôn bắt đầu bằng việc đấm ngực mình chứ không phải chỉ tay vào ngực người khác. Nếu muốn hạnh phúc, trước hết hãy dừng việc tự làm khổ mình bằng những lời than phiền vô nghĩa. Than phiền không làm cho gánh nặng nhẹ bớt, nó chỉ làm cho đôi vai ta thêm trĩu nặng u sầu. Khi bạn can đảm chịu trách nhiệm cho chính hành động, lời nói và cả những suy nghĩ của mình, bạn sẽ không còn thấy cuộc đời này bất công nữa. Bởi lẽ, bạn nhận ra rằng Chúa ban cho con người tự do, và cái giá của tự do là trách nhiệm. Khi chấp nhận trách nhiệm, trong ta chỉ còn lại sức mạnh nội tâm để đi tiếp, và một sự bình yên lạ lùng để sống trọn vẹn giây phút hiện tại.

Trách người, trách đời thì quá dễ, đó là con đường thênh thang mà đám đông thường đi. Nhưng trách mình, tự xét mình, lại là con đường hẹp đầy chông gai nhưng dẫn đến sự sống. Chỉ khi dám nhìn thẳng vào mình, vào những góc khuất tăm tối nhất của bản ngã mà không chối bỏ, cuộc đời mới trở nên nhẹ nhàng và trọn vẹn hơn. Chúa Giêsu trên Thập Giá đã không trách đời bạc bẽo, không trách môn đệ phản bội, không trách đám đông vô ơn. Ngài nhận lấy tất cả tội lỗi của trần gian vào mình để hoá giải nó bằng tình yêu. Chúng ta không thể cứu độ thế giới, nhưng chúng ta có thể làm cho thế giới quanh mình tốt đẹp hơn bằng cách ngưng đổ lỗi. Mỗi khi gặp chuyện trái ý nghịch lòng, thay vì buông lời oán trách, hãy thử đặt tay lên ngực và xin ơn Chúa soi sáng để thấy phần trách nhiệm của mình. Có thể ta không sai trong sự việc đó, nhưng thái độ phản ứng thiếu bác ái của ta lại là một cái sai khác.

Sống ở đời, ai cũng mong cầu bình an. Nhưng bình an không đến từ việc mọi người xung quanh phải sống theo ý ta, hay cuộc đời phải trải thảm đỏ cho ta đi. Bình an đích thực đến từ sự khiêm nhường chấp nhận bản thân và chấp nhận tha nhân. Người hay trách móc là người mang trong lòng một "địa ngục" của sự hậm hực. Người biết tự trách mình là người đang xây dựng "thiên đàng" của sự bao dung. Hãy nhớ rằng, khi ta chỉ một ngón tay vào người khác, luôn có ba ngón tay chỉ ngược về phía mình. Đó là lời nhắc nhở thầm lặng của tạo hóa. Đừng để cuộc đời trôi qua trong tiếng thở dài oán trách. Hãy biến mỗi khó khăn thành cơ hội để mài giũa viên ngọc tâm hồn. Khi ta thay đổi góc nhìn, khi ta bớt đi cái "tôi" to lớn để biết cúi mình nhận lỗi, ta sẽ thấy cuộc đời này vẫn đáng yêu và đáng sống biết bao. Thiên Chúa không xét xử chúng ta dựa trên những gì người khác làm cho ta, mà Ngài xét xử dựa trên cách ta phản ứng và chịu trách nhiệm với cuộc đời mình. Hãy sống như một người làm chủ vận mệnh mình trong bàn tay quan phòng của Chúa, chứ đừng sống như một nạn nhân trôi dạt giữa dòng đời. Chỉ khi ấy, ta mới thực sự tìm thấy tự do và hạnh phúc.