XƯNG TỘI CÓ Ý NGHĨA GÌ NẾU TA KHÔNG ĂN NĂN?

Trong dòng chảy vội vã của kiếp nhân sinh, có bao giờ chúng ta tự hỏi tại sao những nỗ lực thay đổi người khác, hay thậm chí là thay đổi chính những người thân yêu nhất của mình, lại thường xuyên rơi vào ngõ cụt và thất bại thảm hại hay không? Câu trả lời có lẽ nằm ở một tầng sâu thẳm hơn nơi tâm thức mà ít khi ta dám chạm tới: Mọi nỗ lực thay đổi người khác sẽ trở nên vô nghĩa nếu chính người đó chưa từng trải qua bất kỳ cuộc chiến tự lục vấn bản thân một lần nào. Sự thay đổi không bao giờ đến từ sự áp đặt bên ngoài, mà nó phải là hoa trái của một cuộc cách mạng nội tâm, nơi con người ta dám đứng trần trụi trước lương tâm của chính mình.

Thực vậy, một cá nhân chưa một lần dũng cảm đối diện với cái "ego" – cái tôi to lớn và đầy kiêu hãnh của anh ta – thì quả thực là một người đáng thương hơn là đáng trách. Đáng thương là bởi vì, nếu không có cuộc đối diện đó, cả đời anh ta sẽ vô thức sống trong sự trốn chạy chính bản thân mình. Anh ta sẽ dành cả cuộc đời để xây đắp những ảo giác, tự tô vẽ những hào quang giả tạo nhằm trấn an nỗi sợ hãi về sự yếu kém bên trong. Một con người như thế giống như kẻ xây nhà trên cát, càng cố gắng đắp điếm vẻ bề ngoài thì nền móng bên trong càng rỗng tuếch. Và để bảo vệ cái vỏ bọc mong manh ấy, anh ta thường rơi vào một cái bẫy tâm lý tinh vi, một dạng nguỵ biện vô cùng phổ biến: tìm cái dở, cái sai của người khác để bào chữa cho những hạn chế của chính mình. Khi chỉ trích người khác, anh ta cảm thấy mình cao thượng hơn, sạch sẽ hơn, và quan trọng nhất là anh ta né tránh được việc phải nhìn vào vết nhơ trong tâm hồn mình. Đó là một bi kịch của sự tự lừa dối, khiến con người ta mãi mãi dậm chân tại chỗ trong vũng lầy của sự kiêu ngạo trá hình.

Quá trình khai trí bản thân, hay nói cách khác là hành trình trưởng thành về mặt tâm linh, không chỉ dừng lại ở sự hiểu biết mà cần phải có sự thực hành. Đọc sách thánh hiền, học hỏi giáo lý, nghiền ngẫm triết học để biết là điều tốt, là nền tảng cần thiết. Nhưng nếu sự biết ấy chỉ nằm trên những trang giấy hay dừng lại ở những khái niệm trừu tượng trong não bộ thì theo thời gian, tất cả cũng sẽ quay về tro bụi. Kiến thức không đi đôi với hành động là kiến thức chết. Đức tin không có việc làm là đức tin chết. Chính vì thế, trong đời sống đạo, Bí tích Hòa Giải hay nghi thức xưng tội không đơn thuần là một thủ tục tôn giáo, mà là một phương cách thực hành hiệu quả nhất để con người từng bước nhận ra, đối diện và thừa nhận những điều không nên, không phải của mình. Đó là lúc ta không còn nơi nào để trốn chạy, không còn ai để đổ lỗi, chỉ còn ta đối diện với Thiên Chúa và với chính lương tâm trần trụi của mình.

Tuy nhiên, nghi thức ấy chỉ thực sự có giá trị cứu rỗi khi nó được thực hành với lòng thành, với sự cầu thị và thành khẩn thực sự từ đáy lòng. Một lời xưng tội thốt ra từ đầu môi chót lưỡi, thiếu đi sức nặng của sự đau đớn hối lỗi, thì cũng chỉ là những âm thanh rỗng tuếch vang lên rồi tan biến vào hư không. Tiến trình của một cuộc hoán cải đích thực phải đi theo một lộ trình trọn vẹn: Tâm trí hối lỗi, miệng nói xin lỗi, và sau đó là hành động chuộc tội. Thiếu một trong ba yếu tố này, sự sám hối chỉ là nửa vời. Trước hết, tâm trí phải nhận thức được sự sai trái, phải cảm thấy day dứt, đó là sự "đau đớn trong lòng". Kế đến, cái miệng – cửa ngõ của tâm hồn – phải hạ mình xuống để nói lời thú nhận, phá vỡ cái tôi kiêu hãnh. Và cuối cùng, quan trọng nhất, là hành động chuộc tội. Hành trình sửa mình là một chuỗi liên kết chặt chẽ giữa nghĩ, nói và làm trong sự trọn vẹn của lòng thành khẩn. Ta không thể nói ta hối hận vì đã làm tổn thương người khác mà lại không có bất kỳ hành động nào để hàn gắn vết thương đó. Ta không thể xin lỗi Chúa vì sự tham lam mà vẫn tiếp tục sống ích kỷ. Sự thống hối đích thực đòi hỏi một sự thay đổi trong lối sống, một sự "quay đầu" theo đúng nghĩa đen của từ ngữ.

Trong hành trình dài đằng đẵng và đầy cam go này, bước khởi đầu luôn là bước quan trọng nhất và cũng là bước khó khăn nhất: đó là nhận ra và đối diện với bản thân. Để trở thành một phiên bản tốt hơn của chính mình, để chuộc lại những lỗi lầm đã gây ra, tất cả đều phải bắt đầu từ khoảnh khắc ta dám nhìn thẳng vào gương và thừa nhận: "Tôi đã sai". Tại sao nói đây là bước khó khăn nhất? Bởi vì bản năng tự nhiên của con người là phòng vệ. Chúng ta sợ bị phán xét, sợ bị tổn thương, và sợ phải thừa nhận mình không hoàn hảo. Cái "dấu chân của sự bắt đầu" ấy đòi hỏi một sự can đảm phi thường, can đảm để xé bỏ lớp mặt nạ đạo mạo, can đảm để chấp nhận sự thật trần trụi về con người mình. Nhưng chính trong sự "thua cuộc" trước sự thật đó, ta lại tìm thấy chiến thắng. Chính khi ta chấp nhận mình yếu đuối, ta mới có thể trở nên mạnh mẽ nhờ ân sủng. Không có sự khởi đầu đau đớn đó, sẽ không bao giờ có sự phục sinh vinh hiển trong tâm hồn.

Thế mới nói, trong mọi khó khăn của kiếp người, khó khăn nhất vẫn là việc đặt xuống cái tôi để bắt đầu lại từ đầu. Và sự bắt đầu này cần phải được xây dựng trên nền tảng của sự thành khẩn thực sự, chứ không phải là một màn kịch vụng về để qua mắt thế gian hay để trấn an nỗi sợ hãi nhất thời. Chúng ta hãy nhớ lại cuộc đối thoại đầy ám ảnh trong tác phẩm kinh điển "Bố Già" (The Godfather), khi Michael Corleone, một ông trùm quyền lực với đôi tay nhuốm đầy máu, ngồi trước vị Hồng y (sau này là Giáo hoàng). Vị Hồng y đã thấu suốt tâm can của Michael, không phải bằng quyền lực của chức thánh mà bằng sự thấu hiểu sâu sắc về bản chất con người. Lời của ngài vang lên như một tiếng chuông cảnh tỉnh, xoáy sâu vào tâm khảm của không chỉ nhân vật mà của cả chúng ta: "Xưng tội có ý nghĩa gì nếu con không ăn năn?".

Câu hỏi ấy vẫn còn nguyên giá trị cho đến tận ngày nay và cho mỗi người chúng ta. Nghi thức tôn giáo, dù long trọng và linh thiêng đến đâu, cũng không thể thay thế cho sự chuyển biến của con tim. Nước thánh có thể rửa sạch bụi bẩn bên ngoài, nhưng chỉ có nước mắt của lòng thống hối mới rửa sạch được vết nhơ trong tâm hồn. Nếu ta bước vào tòa giải tội chỉ để tìm một sự nhẹ nhõm về mặt tâm lý, để "xả" bớt gánh nặng tội lỗi rồi lại quay về với con đường cũ, thì ta đang biến Bí tích thành một trò đùa và đang tự lừa dối chính mình. Thiên Chúa là Đấng giàu lòng thương xót, Ngài luôn dang rộng vòng tay chờ đón người con hoang đàng trở về, nhưng Ngài cần đứa con ấy phải thực sự muốn trở về. Sự ăn năn không chỉ là cảm xúc buồn phiền nhất thời, mà là một quyết định dứt khoát: quyết định từ bỏ con người cũ, quyết định chiến đấu với cái "ego" ích kỷ, và quyết định tập tễnh bước đi những bước chân đầu tiên trên con đường thánh thiện, dù những bước chân ấy có thể còn run rẩy và đầy đau đớn. Chỉ khi đó, lời xưng tội mới trở thành cánh cửa mở ra sự sống mới, và ân sủng mới có thể tuôn đổ vào tâm hồn, chữa lành và thánh hóa chúng ta.