TÌNH YÊU LÀ LỰC HÚT CỦA CẢM XÚC, BAO DUNG LÀ CHIỀU CAO CỦA TRÍ TUỆ

Trong hành trình thiêng liêng của đời sống con người, dù là trong đời sống hôn nhân gia đình hay trong đời sống thánh hiến, chúng ta thường khởi đi bằng một nhịp đập rộn ràng của con tim mà chúng ta gọi tên là tình yêu. Đó là món quà tuyệt diệu mà Thiên Chúa đã gieo vào lòng nhân thế, một lực hút vô hình nhưng mãnh liệt kéo hai con người xa lạ lại gần nhau, hoặc kéo một tâm hồn hướng về Đấng Tối Cao trong những rung cảm ban đầu đầy ngọt ngào. Thế nhưng, nếu chỉ dừng lại ở những rung động của cảm xúc, tình yêu ấy vẫn chỉ là một hạt giống nằm trên mặt đất sỏi đá, chực chờ nảy mầm nhưng lại thiếu đi lớp đất sâu của sự hiểu biết để bám rễ. Bởi lẽ, cảm xúc thì dạt dào như sóng biển, nhưng cũng dễ tan biến khi cơn gió chiều đổi hướng. Chính trong sự mong manh của phận người, chúng ta nhận ra một chân lý sâu thẳm rằng: Tình yêu là lực hút của cảm xúc, nhưng bao dung mới là chiều cao của trí tuệ. Và thực tế phũ phàng nhưng đầy ân sủng đã chứng minh, tình yêu không nâng đỡ được bao dung, nhưng chính bao dung mới giữ cho tình yêu không sụp đổ dưới sức nặng của kỳ vọng và tổn thương.

Khi chúng ta nói về tình yêu dưới khía cạnh cảm xúc, chúng ta đang nói về sự cuốn hút tự nhiên, về niềm khao khát được lấp đầy, được sở hữu và được thỏa mãn. Đó là Eros, là tình yêu chiếm hữu, là sự rung động trước cái đẹp, cái tốt của đối phương. Nhưng bản chất của con người là "nhân vô thập toàn", là thân phận tro bụi và mỏng giòn. Khi những ngày tháng trăng mật qua đi, khi lớp sương mờ ảo ảnh của sự mới mẻ tan biến, con người thật của nhau hiện ra với đầy đủ những gai góc, những khiếm khuyết và cả những bóng tối sâu kín. Lúc này, cảm xúc không còn là đôi cánh nâng đỡ ta lên cao nữa, mà đôi khi nó trở thành gánh nặng. Chúng ta bắt đầu kỳ vọng. Chúng ta kỳ vọng người bạn đời, người anh em, hay cộng đoàn của mình phải hoàn hảo theo khuôn mẫu mà trí tưởng tượng của ta đã vẽ ra. Và khi thực tế không đáp ứng được kỳ vọng ấy, sự tổn thương xuất hiện. Vết thương ấy không đến từ sự ác độc của người khác, mà đến từ chính sự sụp đổ của những ảo tưởng về sự toàn bích nơi con người. Lúc này, nếu chỉ có tình yêu cảm xúc, chúng ta sẽ dễ dàng rơi vào thất vọng, oán trách và buông xuôi. Tình yêu lúc này trở nên bất lực, nó không đủ sức để nâng đỡ mối tương quan đang rạn nứt.

Chính ngay tại giao điểm của sự thất vọng và tổn thương đó, sự bao dung xuất hiện như một vị cứu tinh, nhưng không phải bằng cảm xúc, mà bằng ánh sáng của trí tuệ và ân sủng. Bao dung không phải là sự nhu nhược, cũng không phải là sự thỏa hiệp với cái xấu hay làm ngơ trước lỗi lầm. Bao dung là chiều cao của trí tuệ vì nó đòi hỏi một sự thấu hiểu sâu sắc về thân phận con người. Trí tuệ ấy không phải là sự khôn ngoan của thế gian, mà là sự khôn ngoan của Thập Giá. Người có lòng bao dung là người nhìn thấu suốt vào bản chất yếu đuối của tha nhân, thấy rõ những giới hạn, những vết sẹo trong quá khứ, những giằng xé nội tâm dẫn đến hành vi sai lỗi của người khác, và rồi chọn lựa tha thứ, chọn lựa đón nhận. Đó là một hành vi của ý chí, một quyết định của lý trí được soi sáng bởi đức tin.

Tại sao nói tình yêu không nâng đỡ được bao dung, mà bao dung nâng đỡ tình yêu? Bởi vì cảm xúc yêu thương thường mù quáng và vị kỷ, nó muốn đối phương thay đổi để vừa ý mình. Ngược lại, bao dung là cái nhìn của Thiên Chúa. Khi chiêm ngắm Đức Giêsu Kitô trên Thập Giá, chúng ta thấy đỉnh cao của sự bao dung. Ngài không chỉ yêu nhân loại bằng một cảm xúc xót thương, mà Ngài yêu bằng sự thấu suốt của trí tuệ Thiên Chúa. Ngài biết rõ Giuđa sẽ phản bội, Phêrô sẽ chối từ, và các môn đệ sẽ bỏ chạy. Ngài biết rõ đám đông đang tung hô "Vạn tuế" hôm nay cũng chính là những người sẽ gào thét "Đóng đinh nó" ngày mai. Nhưng Ngài đã bao dung. Ngài chấp nhận cái "nhân tính" đầy thương tích đó. Lời cầu nguyện "Lạy Cha, xin tha cho họ, vì họ không biết việc họ làm" chính là đỉnh cao của trí tuệ bao dung. Ngài tách biệt tội lỗi ra khỏi tội nhân, Ngài nhìn thấy sự vô minh đằng sau sự hung bạo. Chính sự bao dung ấy đã giữ cho tình yêu cứu độ được trọn vẹn, không bị sụp đổ bởi sự phản bội của con người.

Trong đời sống thực tế, sự bao dung giữ cho tình yêu đứng vững khi nó phải đối mặt với sức nặng của kỳ vọng. Chúng ta thường đặt lên vai người mình yêu những gánh nặng vô hình: gánh nặng phải thành công, phải dịu dàng, phải thánh thiện, phải luôn thấu hiểu. Khi họ vấp ngã, tình yêu cảm xúc sẽ gào lên: "Tại sao anh/em lại làm thế với tôi?". Nhưng sự bao dung của trí tuệ sẽ thì thầm: "Họ cũng đang đau khổ, họ cũng đang giới hạn, và họ cần sự nâng đỡ hơn là sự phán xét". Bao dung tạo ra một không gian an toàn để người khác được phép sai lầm và được phép sửa đổi. Nó là cái đệm êm ái đỡ lấy những cú ngã của nhau trong cuộc đời. Nếu không có bao dung, hôn nhân sẽ trở thành ngục tù của những lời chỉ trích, và đời sống cộng đoàn sẽ trở thành chiến trường của những cái tôi đầy kiêu hãnh. Trí tuệ của sự bao dung nhận ra rằng, để đi cùng nhau một chặng đường dài, hành trang cần thiết nhất không phải là sự lãng mạn, mà là khả năng chịu đựng và tha thứ cho những điều không hoàn hảo của nhau.

Hơn thế nữa, bao dung còn là phương dược chữa lành cho chính người thực hành nó. Khi chúng ta thiếu bao dung, chúng ta giữ trong lòng những hòn than nóng của sự giận dữ và oán hờn, chờ đợi để ném vào người khác, nhưng chính tay ta lại bị bỏng trước. Kỳ vọng càng cao, thất vọng càng lớn, và vết thương càng sâu. Bao dung giải phóng chúng ta khỏi ngục tù của sự xét đoán. Khi ta chấp nhận rằng "người ấy cũng là một con người mỏng giòn như ta", ta buông bỏ được gánh nặng phải cải tạo người khác. Trí tuệ thiêng liêng cho ta thấy rằng, chỉ có Thiên Chúa mới là Đấng Hoàn Hảo, còn tất cả chúng ta đều là những lữ khách khập khiễng trên đường về quê trời. Việc đòi hỏi một sự hoàn hảo nơi người bạn đời hay người anh em là một sự thiếu khôn ngoan, một sự kiêu ngạo thiêng liêng tinh vi. Chính vì thế, bao dung là chiều cao của trí tuệ vì nó đưa ta trở về đúng vị trí của mình: một thụ tạo khiêm cung cần đến lòng thương xót, và do đó, sẵn sàng trao ban lòng thương xót.

Tuy nhiên, để có được sự bao dung ấy, con người không thể chỉ dựa vào sức riêng hay sự rèn luyện trí năng thuần túy. Đó là một ơn ban, một hoa trái của Thần Khí. Chúng ta cần phải xin ơn Chúa để "mở trí" mà hiểu, và "mở lòng" mà dung chứa. Một trái tim hẹp hòi thường đi đôi với một trí tuệ thiển cận, chỉ nhìn thấy cái gai trước mắt mà không thấy rừng cây phía sau. Người có trí tuệ sâu sắc theo tinh thần Tin Mừng sẽ hiểu rằng mỗi người mang trong mình một lịch sử, một vết thương và một cuộc chiến đấu riêng. Sự khó chịu, cằn nhằn hay lầm lỗi của người khác đôi khi là tiếng kêu cứu của một tâm hồn đang đau khổ. Hiểu được điều đó, tình yêu của ta sẽ chuyển hóa. Từ tình yêu chiếm hữu của cảm xúc, nó trở thành tình yêu hiến dâng (Agape) của ý chí. Lúc này, ta yêu không phải vì người đó đáng yêu, mà vì ta chọn yêu thương họ trong chính sự bất toàn của họ. Đó chính là lúc bao dung trở thành cột trụ chống đỡ cho ngôi nhà tình yêu không bị sụp đổ.

Cuộc sống là một chuỗi những va chạm không ngừng nghỉ. Mỗi ngày trôi qua, chúng ta đều có thể bị trầy xước bởi những lời nói vô tình, những hành động thiếu tế nhị, hay sự vô tâm của những người thân cận. Nếu chúng ta chỉ sống bằng "lực hút của cảm xúc", chúng ta sẽ nhanh chóng bị đẩy ra xa nhau khi lực hút ấy yếu đi hoặc biến thành lực đẩy của sự chán ghét. Nhưng nếu chúng ta vun trồng "chiều cao của trí tuệ" là sự bao dung, chúng ta sẽ kiến tạo được một không gian của sự chữa lành. Ở đó, lỗi lầm được nhìn nhận nhưng không bị đóng đinh; sự yếu đuối được nâng đỡ chứ không bị vùi dập. Chính bao dung làm cho tình yêu trở nên trưởng thành, bền vững và mang dáng dấp của Thiên Chúa.

Xin Chúa ban cho mỗi người chúng ta, trong mọi đấng bậc của đời sống, không chỉ có một trái tim nồng nàn để yêu thương, mà còn có một trí tuệ sáng suốt để bao dung. Để giữa những phong ba bão táp của cuộc đời, giữa những đổ vỡ và thương tổn không thể tránh khỏi, chúng ta vẫn có thể nắm tay nhau, nhìn vào sự bất toàn của nhau mà mỉm cười nói rằng: "Tôi hiểu, tôi tha thứ, và tôi vẫn chọn yêu thương bạn". Bởi vì cuối cùng, khi mọi cảm xúc qua đi, khi nhan sắc tàn phai, khi sức lực suy tàn, điều còn lại duy nhất giữ chúng ta gắn kết với nhau và gắn kết với Thiên Chúa, chính là lòng bao dung – dấu ấn rõ nét nhất của một tình yêu đã được thanh luyện và thánh hóa trong ân sủng.