ĐỪNG ĐỢI ĐẾN KHI CON CÁI HƯ HỎNG RỒI MỚI DẠY DỖ

Trong khu vườn của cuộc đời, mỗi đứa trẻ được sinh ra giống như một mầm non vừa mới nhú lên khỏi mặt đất, mang trong mình tất cả những tiềm năng diệu kỳ nhưng cũng vô cùng mong manh và yếu ớt. Người làm vườn, hay chính là những bậc làm cha làm mẹ, thường nhìn ngắm mầm xanh ấy với tất cả tình yêu thương, sự hy vọng và niềm hãnh diện. Thế nhưng, có một nghịch lý đau lòng vẫn thường xuyên xảy ra trong các gia đình ngày nay, đó là chúng ta thường dành quá nhiều thời gian để chăm chút cho vẻ bề ngoài, cho sự đầy đủ về vật chất của cái cây non ấy, mà lại lơ là hoặc trì hoãn việc uốn nắn thế đứng, tỉa tót những cành lá sâu bệnh ngay từ khi nó còn bé. Chúng ta thường tự nhủ với lòng mình rằng: "Nó còn bé quá, đã biết gì đâu mà dạy", hoặc "Cứ để cho nó lớn thêm chút nữa, khi nào nó hiểu chuyện thì uốn nắn cũng chưa muộn". Và cứ thế, thời gian trôi đi, sự trì hoãn ấy vô tình trở thành liều thuốc độc gặm nhấm tâm hồn đứa trẻ, để đến khi chúng ta giật mình nhận ra thì cái cây non ngày nào đã trở thành một thân gỗ xù xì, nghiêng ngả, đầy những vết sẹo và sâu bệnh, lúc ấy muốn uốn lại cho thẳng thì cây có thể gãy, muốn tỉa bớt cành sâu thì cây đã mục rỗng từ bên trong. Câu nói của ông bà xưa "Uốn cây từ thuở còn non, dạy con từ thuở con còn thơ ngây" chưa bao giờ là cũ, và nó càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết trong một xã hội đầy rầy những cám dỗ và biến động như hiện nay.

Sự dạy dỗ không bắt đầu bằng những bài giảng đạo đức cao siêu khi đứa trẻ đã vào tuổi dậy thì, cũng không bắt đầu khi nhà trường gửi giấy báo về hạnh kiểm yếu kém, mà nó phải bắt đầu ngay từ những ngày tháng đầu đời, từ những cử chỉ nhỏ nhặt nhất. Nhiều bậc phụ huynh ngày nay vì quá bận rộn với guồng quay của cơm áo gạo tiền, hoặc vì muốn bù đắp cho con những thiếu thốn mà chính mình đã từng trải qua, nên đã chọn cách nuông chiều con một cách thái quá. Họ đáp ứng mọi đòi hỏi của con cái mà không hề có sự sàng lọc hay điều kiện, họ biến đứa trẻ thành những "ông hoàng, bà chúa" con trong gia đình, nơi mà mọi ý muốn của trẻ đều là mệnh lệnh. Khi đứa trẻ lên ba, nó đánh bạn, cha mẹ cười xòa bảo "trẻ con biết gì"; khi đứa trẻ lên năm, nó nói dối để trốn tội, cha mẹ tặc lưỡi "lớn lên nó sẽ khác"; khi đứa trẻ lên mười, nó bắt đầu lười biếng và ỷ lại, cha mẹ lại bảo "để nó tập trung học hành, việc nhà cứ để mẹ lo". Chính sự dung túng ngấm ngầm ấy, được bao bọc dưới danh nghĩa của tình thương, đã tước đi cơ hội được trưởng thành, được học hỏi về trách nhiệm và kỷ luật của đứa trẻ. Chúng ta quên mất rằng, nhân cách của một con người không tự nhiên mà thành, nó là kết quả của một quá trình hun đúc, rèn giũa liên tục và bền bỉ, giống như nước chảy đá mòn, từng hành động nhỏ sẽ dệt nên thói quen, thói quen sẽ hình thành tính cách, và tính cách sẽ quyết định số phận.

Việc dạy dỗ con cái khi chưa hư hỏng không chỉ là việc cấm đoán hay trừng phạt, mà cốt lõi là việc gieo vào lòng con những hạt giống của sự thiện lương, lòng trắc ẩn và sự kính sợ Thiên Chúa. Một đứa trẻ nếu không được dạy về sự giới hạn ngay từ nhỏ, lớn lên sẽ không biết tôn trọng luật pháp và ranh giới của người khác. Một đứa trẻ không được dạy về lòng biết ơn khi nhận một bát cơm, lớn lên sẽ coi mọi sự hy sinh của cha mẹ là điều hiển nhiên và trở thành kẻ vô tâm. Đừng đợi đến khi con cái vướng vào tệ nạn xã hội, nghiện ngập hay phạm pháp rồi mới vội vàng tìm cách cứu chữa. Lúc ấy, những giọt nước mắt của cha mẹ, dù có chảy thành sông, cũng khó lòng rửa sạch những vết nhơ trong tâm hồn con cái. Cái giá phải trả cho sự buông lỏng giáo dục thuở thiếu thời luôn đắt hơn gấp ngàn lần công sức bỏ ra để uốn nắn ngay từ đầu. Dạy con khi con chưa hư cũng giống như việc đắp đê trước khi lũ tới. Nếu đợi nước lũ tràn về mới lo đắp đập, thì e rằng cả gia nghiệp và sự bình an của gia đình sẽ bị cuốn trôi ra biển cả.

Hơn thế nữa, việc giáo dục con cái không thể khoán trắng cho nhà trường hay xã hội, bởi gia đình chính là trường học đầu tiên và quan trọng nhất, và cha mẹ chính là những người thầy, người cô đầu tiên và suốt đời của con. Lời nói lung lay, gương bày lôi kéo. Con cái nhìn vào cha mẹ như nhìn vào tấm gương phản chiếu. Nếu cha mẹ sống thiếu trung thực, làm sao dạy con về sự thật thà? Nếu cha mẹ sống thiếu yêu thương, hay cãi vã, làm sao dạy con về sự hòa thuận? Nếu cha mẹ coi trọng đồng tiền hơn tình nghĩa, làm sao dạy con biết sống vị tha? Đừng đợi đến khi con cái nhiễm những thói hư tật xấu từ xã hội rồi mới quay sang trách móc hay dạy bảo, trong khi chính trong gia đình, chúng ta đã không tạo ra một "kháng thể" đủ mạnh cho con. Sự dạy dỗ hiệu quả nhất là sự hiện diện đồng hành. Dành thời gian cho con không phải là ném cho con chiếc điện thoại thông minh để con ngồi yên, mà là cùng con trò chuyện, cùng con lao động, cùng con cầu nguyện. Chính trong những khoảnh khắc gần gũi đời thường ấy, cha mẹ mới kịp thời nhận ra những "mầm mống" của sự lệch lạc trong suy nghĩ hay hành vi của con để kịp thời uốn nắn. Một lời nhắc nhở nhẹ nhàng khi con vừa chớm sai phạm sẽ có tác dụng hơn ngàn roi vọt khi con đã trượt dài trong lỗi lầm.

Có một sai lầm tai hại mà nhiều bậc cha mẹ mắc phải, đó là quan niệm "đời cua cua máy, đời cáy cáy đào", cho rằng con cái lớn lên sẽ tự khôn, tự biết đường đi nước bước. Nhưng giữa một thế giới vàng thau lẫn lộn, đầy rẫy những cạm bẫy tinh vi được ngụy trang dưới vỏ bọc của sự tự do và phóng khoáng, một đứa trẻ không được trang bị "la bàn" là lương tâm ngay thẳng và lề luật của Chúa thì rất dễ bị lạc lối. Sự thờ ơ của cha mẹ hôm nay chính là bản án cho tương lai của con ngày mai. Đừng lấy lý do bận rộn mưu sinh để biện minh cho sự vắng mặt trong hành trình lớn lên của con. Tiền bạc mất đi có thể kiếm lại được, nhưng tuổi thơ và giai đoạn hình thành nhân cách của con một khi đã qua đi thì vĩnh viễn không bao giờ quay trở lại. Chúng ta làm việc cật lực để để lại cho con một gia tài đồ sộ, nhưng nếu đứa con ấy hư hỏng, thì gia tài đó sẽ trở thành phương tiện để nó hủy hoại chính mình nhanh hơn. Ngược lại, nếu chúng ta để lại cho đời một đứa con có đức hạnh, có trí tuệ và lòng nhân ái, thì đó mới là di sản quý giá nhất, không mối mọt nào có thể đục khoét, không trộm cướp nào có thể lấy đi.

Giáo dục con cái còn là một hành trình tu sửa chính mình của các bậc cha mẹ. Để dạy con kiên nhẫn, cha mẹ phải học cách kiềm chế cơn nóng giận. Để dạy con bao dung, cha mẹ phải học cách tha thứ. Quá trình này đòi hỏi sự hy sinh rất lớn, đôi khi là sự từ bỏ những sở thích cá nhân, những cuộc vui bên ngoài để trở về bên mâm cơm gia đình, để lắng nghe những câu chuyện ngây ngô của con trẻ. Đừng đợi đến khi con cái trở nên xa lạ, đóng sập cửa phòng và từ chối giao tiếp với cha mẹ rồi mới nhận ra khoảng cách giữa hai thế hệ đã quá lớn. Hãy xây những cây cầu nối tâm hồn ngay từ khi con còn thơ bé, bằng sự thấu hiểu và tôn trọng, nhưng cũng đầy nghiêm khắc và kỷ luật. Yêu thương con không có nghĩa là thỏa hiệp với cái sai của con. Yêu cho roi cho vọt, ghét cho ngọt cho bùi. Sự nghiêm khắc đúng lúc, xuất phát từ tình yêu thương chân chính, sẽ là rào chắn bảo vệ con trước những vực thẳm của cuộc đời.

Cũng cần phải nói thêm rằng, việc dạy dỗ không nên đợi đến khi sự đã rồi, mà phải mang tính phòng ngừa. Phòng ngừa bằng đời sống đạo đức, bằng việc xây dựng một nếp sống gia đình lành mạnh, nơi mà các giá trị tinh thần được đề cao hơn vật chất. Hãy dạy con biết trân trọng giá trị của lao động, biết chia sẻ với những người nghèo khó, biết cúi đầu trước người lớn và biết nâng đỡ kẻ yếu thế. Những bài học ấy không nằm trong sách giáo khoa, mà nằm trong chính cách hành xử hàng ngày của cha mẹ. Khi một đứa trẻ được lớn lên trong bầu khí thánh thiện, hít thở bầu không khí của sự yêu thương và tôn trọng, thì những thói hư tật xấu sẽ khó có cơ hội xâm nhập và bám rễ. Ngược lại, một môi trường gia đình lạnh lẽo, thiếu vắng sự quan tâm và giáo dục, sẽ là mảnh đất màu mỡ cho cỏ dại của sự hư hỏng mọc lên.

Cuối cùng, xin các bậc cha mẹ hãy nhớ rằng, con cái là món quà vô giá mà Thiên Chúa đã tin tưởng trao phó vào tay chúng ta. Ngài không trao cho chúng ta một sản phẩm đã hoàn thiện, mà trao cho chúng ta một mầm sống để chúng ta cộng tác với Ngài trong công trình sáng tạo, để vun trồng, chăm sóc và giáo dục mầm sống ấy nên người hữu ích cho xã hội và cho Giáo hội. Trách nhiệm ấy thật nặng nề nhưng cũng thật vinh quang. Đừng để sự chần chừ, sự lơ là hay những toan tính đời thường làm lu mờ đi sứ mạng cao cả ấy. Thời gian không chờ đợi ai, và sự trưởng thành của con cái cũng vậy. Mỗi ngày trôi qua là một cơ hội để chúng ta gieo trồng những điều tốt đẹp vào tâm hồn con cái. Hãy bắt đầu ngay hôm nay, ngay lúc này, từ những việc nhỏ nhất, để sau này chúng ta không phải thốt lên hai chữ "giá như" đầy muộn màng và cay đắng. Hãy yêu thương con bằng một tình yêu tỉnh thức, một tình yêu có trách nhiệm và định hướng. Đừng đợi đến khi con cái hư hỏng rồi mới dạy dỗ, bởi khi ấy, cái giá phải trả có thể là cả cuộc đời của con và sự day dứt khôn nguôi của chính chúng ta. Nguyện xin Thiên Chúa, qua lời chuyển cầu của Mẹ Hằng Cứu Giúp, ban thêm sức mạnh, sự khôn ngoan và lòng kiên nhẫn cho các bậc cha mẹ, để quý vị chu toàn sứ mạng cao cả là những nhà giáo dục đầu tiên và quan trọng nhất trong cuộc đời của con cái mình.